Bota e varfër “ka ngecur” – Progresi ndaloi në vitin 2015. Për ta “rindezur” duhet liberalizuar

Lidion Kulla /SCAN

 

Që nga koha e Revolucionit Industrial, vendet e pasura janë rritur kryesisht më shpejt se ato të varfra. Dy dekadat pas viteve 1995 ishin një përjashtim befasues. Gjatë kësaj periudhe, boshllëqet në Prodhimin e Brendshëm Bruto u ngushtuan, varfëria ekstreme ra, ndërsa shëndeti dhe arsimi publik global u përmirësuan shumë, me një rënie të madhe të vdekjeve nga malaria dhe vdekshmërisë foshnjore dhe një rritje të regjistrimeve në shkolla. Kritikët e globalizimit do të thonë se ekseset e kapitalizmit dhe kriza financiare globale duhet ta identifikojnë këtë epokë. Por, ata e kanë gabim, sepse kjo periudhë u përcaktua nga mrekullitë e saj.

Megjithatë, sot ato mrekulli janë një kujtim i zbehtë. Varfëria ekstreme ka shënuar një rënie modeste që nga viti 2015. Masat e shëndetit publik global u përmirësuan pak vetëm në fund të viteve 2010 dhe më pas ranë ndjeshëm pas pandemisë. Malaria ka vrarë më shumë se 600,000 njerëz në vit në vitet 2020, duke u rikthyer në nivelin e vitit 2012. Dhe që nga mesi i viteve 2010 nuk ka pasur më rritje ekonomike. Kudo që ta vendosësh vijën ndarëse midis vendeve të pasura dhe të varfra, vendet me performancën më të dobët nuk po njohin një rritje të shpejtë ekonomike, krahasuar me ato më të pasurat, madje po mbeten më prapa. Për më shumë se 700 milionë njerëz që janë ende në varfëri ekstreme dhe rreth 3 miliardë që janë të varfër, ky është një lajm shumë i zymtë.

Për të gjykuar se çfarë ka shkuar keq, së pari duhet të pyesim se çfarë shkoi mirë në të kaluarën. Në vendet më të varfra arsimi dhe sidomos shëndetësia janë varur nga donatorët. Por edhe nëse ndihmat kanë frenuar sëmundjet, ato nuk kanë nxitur një rritje të qëndrueshme. E njëjta gjë edhe për teknokratët pro tregut në FMN dhe Bankën Botërore. Institucionet perëndimore ishin më të përfshira në Afrikë dhe Amerikën Latine, ku rritja ka qenë e paqartë dhe është varur nga ndryshimet në çmimet e mallrave.

Kritikët e “epokës neoliberale” arrijnë në përfundimin se globalizimi dështoi. Megjithatë, liberalizimet më të suksesshme erdhën nga brenda vendeve, dhe jo si përgjigje ndaj këshillave të donatorëve. Në vitet 1990, konvergjenca globale u mbështet nga disa suksese të mëdha: rritja e shpejtë e Kinës pasi u hap nën drejtimin e Deng Xiaoping, një proces i ngjashëm, megjithëse më pak spektakolar, në Indi pas reformave që çmontuan të ashtuquajturën “licencën Raj” dhe integrimi i vendeve në lindje të Europës në ekonominë e tregut global pas rënies së komunizmit. E gjithë kjo përbën një miratim të fuqishëm të kapitalizmit.

Ashtu sikurse bota e pasur nuk ndikoi që të ndodhte konvergjenca, nuk është fajtore për ngecjen e zhvillimit sot. Është e vërtetë se përpjekjet e Perëndimit janë po aq të meta sa kurrë më parë. FMN dhe Banka Botërore po mashtrojnë promovimin e reformave dhe zhvillimit me luftimin e ndryshimeve klimatike dhe janë kapur në mes të luftës për pushtet midis Amerikës dhe Kinës, e cila po e bën jashtëzakonisht të vështirë ristrukturimin e borxheve të vendeve të varfra. Buxhetet për ndihma janë tkurrur, duke dëmtuar fushatat globale të shëndetit publik, siç argumenton edhe Bill Gates.

Edhe paraja “cash” është devijuar nga ndihma për më të varfërit në kauza të tjera, si gjelbërimi i rrjeteve të energjisë elektrike dhe ndihma për refugjatët. Nga paratë e ndihmave që mbeten, shumë prej tyre shpërdorohen në vend që të shpenzohen në bazë të studimeve. “Objektivat e Zhvillimit të Qëndrueshëm”, me anë të të cilit OKB-ja gjykon përparimin njerëzor, janë të pashpresë dhe të paqartë.

Problemi më i madh, megjithatë, është se reformat në shumë vende kanë ngecur. Me disa përjashtime të dukshme, siç janë përpjekjet e Presidentit Javier Milei në Argjentinë, liderët e botës janë më të interesuar për kontrollin shtetëror, politikën industriale dhe proteksionizmin sesa shembujt e viteve 1990 – dhe nuk është rastësi që politika të tilla rrisin fuqinë e tyre. Indekset e lirisë ekonomike kanë qenë kryesisht të pandryshuara në Afrikën Sub-Sahariane që nga mesi i viteve 2010 dhe në Amerikën e Jugut që nga fillimi i shekullit.

Nigeria, ku gati një e treta e popullsisë është jashtëzakonisht e varfër, ende harxhon një pasuri të konsiderueshme për subvencionet e naftës; bosët e tekstileve në Bangladesh marrin trajtim të veçantë në kurriz të prodhuesve që përndryshe mund të krijojnë vende më të mira pune; dhe minierat joefikase të Pakistanit, konglomeratet e naftës dhe gazit, të mbështetura nga shteti, janë lënë në mëshirë të fatit.

Pavarësisht rritjes në të kaluarën, një e katërta e popullsisë së Kinës ende jeton me më pak se 2500 dollarë në vit; Ngadalësimi aktual ekonomik në Kinë, i përkeqësuar nga centralizimi i Xi Jinping dhe censura e të dhënave ekonomike, po redukton shanset e tyre për një jetë më të mirë. Edhe India dhe Indonezia, të cilat janë liberalizuar me sukses në të kaluarën, por ende përmbajnë shumë njerëz të varfër, tani po ndërhyjnë me forcat e tregut në përpjekje për të sjellë zinxhirët e furnizimit në shtëpi. Sipas Global Trade Alert, një think-tank, vitet 2020 kanë parë pesë herë më shumë masa të dëmshme tregtare sesa ato liberalizuese.

Shumë nga ndërhyrjet e Perëndimit në Jugun Global dështuan, por në epokën e ringritjes, të paktën u predikuar virtytet e tregjeve të lira dhe tregtisë së lirë. Këto ide u përhapën sepse komunizmi u vërtetua se ishte i prapambetur në krahasim me prosperitetin dhe fuqinë e Amerikës. Megjithatë, sot Amerika po merret gjithnjë e më shumë me ndërhyrjet, duke përçmuar rendin e vjetër dhe duke u përpjekur ta zëvendësojë atë. Shumë vende, në vend që të shikojnë modelin kinez të politikës industriale dhe ndërmarrjeve shtetërore, janë duke nxjerrë mësime krejtësisht të gabuara nga rritja e ekonomike në këtë vend.

Ndërsa bota është kthyer drejt ndërhyrjeve, instrumenti i zgjedhur për vendet e varfra është kthyer në kufizime tregtare, siç tregon studimi i FMN-së. Kjo përmban një jehonë të pakëndshme të planeve të dështuara të zhvillimit të viteve 1950, të ndërtuara rreth ngrirjes së importeve, sesa të përfshirjes së konkurrencës globale. Fansat e politikës industriale do ta vendosin theksin tek “tigrat ekonomikë” të Azisë Lindore, si Koreja e Jugut dhe Tajvani. Megjithatë, të dyja këto vende përqafuan konkurrencën e ashpër globale. Dhe disa vende afrikane që u përpoqën të kopjojnë politikat e tyre industriale në vitet 1970 dështuan keq.

Bota do të paguajë për dështimin e saj, për të mësuar nga historia. Vendet e pasura do t’ia dalin mbanë, siç bëjnë zakonisht. Për njerëzit më të varfër, megjithatë, rritja mund të jetë ndryshimi midis një jete të mirë dhe varfërisë. Nuk duhet të jetë befasi që zhvillimi ka ngecur pasi qeveritë kanë hedhur poshtë gjithnjë e më shumë parimet që nxitën një epokë të artë. Si pasojë, askush nuk do të vuajë më shumë sesa të varfërit e botës.

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.