Mandati i Zelenskit përfundoi më 20 maj – Çfarë do të thotë kjo për Ukrainën dhe për rrjedhën e luftës?

Pesë vite më parë në 20 maj të vitit 2019, një personazh i ri, Volodymyr Zelensky, filloi mandatin e tij presidencial duke i ofruar një kontratë popullit të tij. “Secili prej nesh është president”, tha Zelensky gjatë fjalimit të parlament.

“Kjo është fitorja dhe fati ynë i përbashkët…dhe përgjegjësia e përbashkët.” Por, vitet e fundit nuk kanë qenë të mira, as për presidentin, as për ukrainasit. Fillimisht erdhi kriza e Donald Trump dhe “Ukrainegate”, më pas Covid-19 dhe më pas pushtimi i tmerrshëm në shkallë të plotë i Rusisë. Duke mbijetuar deri këtu, Zelensky e ka shkruar tashmë emrin e tij në histori. Por ndërsa problemet përkeqësohen në vijën e parë të frontit, presidenti ukrainas mund të jetë gati të përballet me sfidën e tij më të madhe politike deri më tani: rinovimin e kontratës me njerëzit e tij pa mundësi të dukshme zgjedhjesh.

Në Kiev situata është gjithnjë e më shqetësuese, me kundërshtarët e Zelenskyt që thonë se monopoli i tij mbi pushtetin nuk është më i qëndrueshëm. Disa tashmë janë duke luajtur me kartën e 21 majit, duke argumentuar se ai humbet autoritetin politik sapo i mbarojnë pesë vitet e planifikuara në pushtet. Kremlini, çuditërisht, pajtohet me ta. “Fati i Zelenskit është i paracaktuar… shumë do të vënë në dyshim legjitimitetin e tij”, tha një zëdhënës në prill. Presidenti i Bjellorusisë, i lidhur me Moskën, Alexander Lukashenko, madje ka hedhur dyshime mbi aftësinë e Zelenskit për të qenë një nënshkrues legjitim në çdo marrëveshje paqeje në të ardhmen.

Në një këndvështrim të parë, kushtetuta e Ukrainës dështon të ofrojë një zgjidhje të drejtpërdrejtë. Neni 103, për shembull, thotë se mandatet presidenciale janë pesë vjet. Por shumica e ekspertëve kushtetues thonë se ligji ushtarak ofron atë që njihet si një përjashtim “specifik” nga rregulli i përgjithshëm. Prandaj, dispozita kryesore është neni 108 – që thotë se “presidenti ushtron pushtetin derisa një president i sapozgjedhur të marrë detyrën”. Dhe zgjedhjet janë të ndaluara gjatë gjendjes ushtarake.

Roman Bezsmertny, një ish zëvendëskryeministër dhe një nga autorët e kushtetutës së Ukrainës të vitit 1996, thotë se qëllimi dhe kuptimi i klauzolave për zgjerimin e pushtetit presidencial është pikërisht ky. “Zelensky vazhdon në pushtet për aq kohë sa zbatohet ligji ushtarak. Nuk ka krizë politike apo juridike. Ndalesa e plotë.” Kushtetuta ishte nga natyra një kompromis politik, shpjegon ai. Por gjithashtu u hartua në mënyrë eksplicite duke pasur parasysh mundësinë e një pushtimi rus. Shumë nga deputetët që u ulën në komisionin kushtetues ishin disidentë, thotë ai, të kalitur me dekada në Gulag, që quheshin kampet e internimit gjatë periudhës së Bashkimit Sovjetik.

Publikisht, aleatët e Zelensky janë optimistë për 21 majin: asgjë nuk ndryshon dhe çdo gjë është një shpërqendrim i ushqyer nga Rusia. Por privatisht, ka shqetësime për efektin që mund të ketë diskutimi i vazhdueshëm në opinionin publik. Sondazhi i realizuar për llogari të The Economist tregon se tashmë 1 në 6 ukrainas besojnë se statusi i Zelensky do të ndryshojë disi më 21 maj. Këto shifra ende nuk janë të mjaftueshme për të dominuar diskursin publik dhe nuk kanë asnjë ndikim në çështjen ligjore, por krijojnë një sfond të padëshiruar dhe me kalimin e kohës mund të dobësojnë mbështetjen ndërkombëtare.

Bezsmertny thotë se zyra presidenciale duhej t’i kishte kushtuar vëmendje kësaj çështjeje, duke aplikuar për një vendim nga gjykata kushtetuese e vendit. Në vitin 2023, një grup deputetësh nga blloku i “Shërbëtorëve të Popullit” të z. Zelensky i bënë presion zyrës për ta bërë këtë. Por u mor një vendim për të mos referuar dhe nuk ka gjasa të rishikohet. Ekzistojnë gjithashtu shqetësime për marrëdhëniet e z. Zelensky me gjykatën; në fillim të mandatit të tij, ai u përpoq ta shpërndante atë, duke lënë plagë të hapura.

Në këtë mënyrë, Zelensky e gjen veten, pa lëvizje të dukshme për të rifreskuar mandatin e tij. Gjithsesi, ana pozitive është se nuk ka ndonjë kërkesë të brendshme për zgjedhje gjatë luftës: sondazhet më të fundit tregojnë vetëm 22% janë në favor.

Po ashtu, edhe historisë së dashurisë së Ukrainës me ish aktorin komik duket se po i vjen fundi. Ukrainasit e vlerësojnë atë për rolin e guximshëm në mbijetesën kombëtare. Por lodhja, korrupsioni i vazhdueshëm dhe përqendrimi i dukshëm i pushtetit në duart e disa funksionarëve kanë dobësuar këtë lidhje. Vetë presidenti shfaqet një figurë gjithnjë e më e lodhur, e zemëruar dhe e mbyllur. Sondazhi nga Qendra Razumkov tregon se besimi në presidencë ka rënë nga një neto pozitive prej 71% në 2023 në një neto pozitive 26% aktualisht. Besimi në ushtri ka mbetur i fortë në 93%. Disa ukrainas pyesin veten nëse një udhëheqës tjetër mund të kishte luftuar në mënyrë më efektive, apo të kishte gjetur një mënyrë për të negociuar një lloj paqeje. Presidenti këmbëngul se qëllimi i tij është ende të rimarrë të gjitha territoret e humbura të Ukrainës, një objektiv që duket i paarritshëm.

Ndërkohë, ushtria e Ukrainës përballet me një nga periudhat e saj më të vështira të luftës, me Rusinë që ka hapur linja të reja sulmi në rajonin e Kharkivit, në një moment kur njerëzit dhe municionet janë në gjendjen më të dobët. Rusia ka bërë tashmë një përparim të shpejtë që nga fillimi i ofensivës më 10 maj. Ukraina ka humbur deri më tani të paktën nëntë  zona të vogla, duke detyruar një ndryshim në komandë dhe zhvendosjen rezervistëve. Një burim i inteligjencës tha se ai priste që të kishte më shumë lajme të këqija, pasi Rusia mund të hapë një linjë tjetër sulmi në provincën Sumy më në veri. Problemet e legjitimitetit të Zelensky pothuajse me siguri do të intensifikohen nëse gjërat shkojnë keq, pavarësisht nga pozicioni ligjor formal. Edhe historia ka treguar se presidentët kanë qëndruar në pushtet, gjatë periudhave të luftërave.

Abraham Lincoln fitoi zgjedhjet presidenciale në Amerikën e shkatërruar nga lufta civile në vitin 1864, ndërsa Franklin D. Roosevelt siguroi mandatin e tij të katërt në vitin 1944 ndërsa trupat amerikane ishin në veprim në të gjithë globin. Ëinston Churchill, në të kundërt, iu shmang elektoratit deri në momentin që lufta në Europë përfundoi në vitin 1945. Zhvillimi i zgjedhjeve është i ndërlikuar kur armiqtë po pushtojnë territorin tuaj ose kur hedhin bomba mbi të dhe kur një numër i madh i qytetarëve janë larg duke luftuar.

Por, edhe të mos zhvillosh zgjedhje është e ndërlikuar në një mënyrë tjetër, pasi ata që janë në pushtet do të akuzohen për paligjshmëri. Pikërisht në këtë situatë ndodhet sot presidenti i Ukrainës, mandati 5-vjeçar i të cilit skadoi më 20 maj.

Luftimet mund të zgjasin me vite, që do të thotë se edhe ligji ushtarak mund të zgjasë. Më 12 maj, Putin shkarkoi ministrin e tij të mbrojtjes, Sergei Shoigu, duke e zëvendësuar me një teknokrat; një shenjë se ai pret një luftë të gjatë dhe dëshiron një bazë më të mirë ushtarake dhe industriale për ta mbështetur këtë luftë. Ukraina, në anën tjetër, duhet të jetë në gjendje të rezistojë dhe në muajt e ardhshëm do të mbështetet nga një paketë e re e ndihmës ushtarake dhe financiare, të miratuar nga Kongresi Amerikan në prill.

Lidion Kulla / SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.