‘Paratë e gjakut’: Tregtia e fshehtë e Europës me fosfatet siriane te drejtuara nga oligarku rus, mik i Putin!

Në janar, një anije mallrash që mbante flamurin e Hondurasit u zhduk nga sistemet ndërkombëtare të gjurmimit në brigjet e Qipros. Kur u rishfaq një javë më vonë, Sea Navigator po shkonte në veri për në Europë. Por anija nuk kishte humbur – ajo kishte rrëshqitur në një port të kontrolluar nga Rusia në Siri për të marrë fosfatet, një përbërës kyç për prodhimin e plehrave.

Eksportet e lira të fosfatit sirian në Europë kanë lulëzuar vitet e fundit. Europa ka pak rezerva të veta të fosfatit dhe fermerët europianë tashmë po luftonin për të përballuar plehra fosfatesh përpara se lufta në Ukrainë t’i çonte çmimet edhe më të larta.

Por kjo tregti e fshehtë ka një kosto. Eksportet e fosfatit sigurojnë një shpëtim ekonomik për qeverinë represive të Bashar al-Assad dhe kanalizojnë fondet europiane te partneri kryesor i Sirisë në tregtinë e fosfateve: miliarderi rus Gennadi Timchenko, një mik i ngushtë i presidentit rus Vladimir Putin.

Ndërsa sanksionet e BE-së ndaj Sirisë nuk ndalojnë në mënyrë eksplicite importet e fosfatit, ato ndalojnë marrëveshjet me ministrin sirian të naftës dhe burimeve minerale, i cili është përgjegjës për fosfatet. Kompanitë europiane gjithashtu rrezikojnë të bien ndesh me shtrirjen globale të sanksioneve të SHBA-së ndaj qeverisë siriane. Ndërkohë, Timchenko ishte një nga oligarkët e parë që iu shtuan sanksioneve të Mbretërisë së Bashkuar dhe BE-së pas pushtimit rus të Ukrainës në shkurt.

Kështu, kompanitë europiane po paguajnë një rrjet të ndërlikuar kompanish guaska dhe ndërmjetësues për të blerë fosfate siriane, të cilat transportohen në mënyrë të fshehtë në anije të tilla si Sea Navigator.

Analiza e dhjetëra udhëtimeve të tilla duke përdorur të dhënat e gjurmimit të anijeve zbulon një model të anijeve që transportonin fosfate nga Siria që zhdukeshin nga sistemi i gjurmimit AIS të Organizatës Ndërkombëtare Detare ndërsa shkonin drejt Sirisë dhe rishfaqen rrugës për në Evropë një ose dy javë më vonë. Punonjësit e Timchenko kanë krijuar gjithashtu kompani frontale në Siri për të dërguar fosfate në Europë.

“Tregtia siriane e fosfateve tregon pse sistemi i sanksioneve të BE-së nuk është i përshtatshëm për qëllimin – evazioni i sanksioneve funksionon dhe nuk është edhe aq i vështirë”, tha Ibrahim Olabi, një ekspert ligjor sirian që monitoron evazionin e sanksioneve. “Rusia mësoi se si ta bëjë këtë në Siri dhe tani mund ta përdorë atë përvojë për të shmangur sanksionet për luftën në Ukrainë”.

Një hetim nga Projekti i Raportimit të Krimit të Organizuar dhe Korrupsionit (OCCRP), Lighthouse Reports, dhe Sirian Investigative Reporting for Accountability Journalism (SIRAJ), në partneritet me gazetarë në shtatë vende, gjurmoi dërgesat e fosfatit nga minierat e shkretëtirës së Sirisë në fabrikat e plehrave të Europës duke përdorur analiza me burim të hapur dhe dokumente financiare dhe të dhëna tregtare nga dhjetëra vende.

Të dhënat zyrtare tregtare tregojnë se Spanja, Polonia, Italia dhe Bullgaria kohët e fundit filluan të importojnë fosfate siriane. Serbia dhe Ukraina, të cilat aplikojnë gjithashtu sanksione të BE-së ndaj Sirisë si pjesë e marrëveshjeve të tyre me bllokun, janë gjithashtu blerës të mëdhenj. Kur u pyetën për importet, kompanitë dhe agjencitë qeveritare thanë se nuk i shkelën sanksionet sepse fosfatet siriane nuk janë posaçërisht të jashtëligjshme dhe nuk kanë të bëjnë drejtpërdrejt me njerëzit nën sanksione.

Kompanitë e frontit sirian të një oligarku rus

Në shkretëtirën që rrethon Palmirën, qytetin antik të vandalizuar nga militantët e Shtetit Islamik, punëtorët me autobusë nga qytetet e afërta gërmojnë gurë fosfati nga minierat me pluhur të Sirisë. Pak sirianë jetojnë ende në fshatrat e shpërndara nëpër këtë rajon të thatë, ku qelizat e fjetura të Shtetit Islamik vazhdojnë të organizojnë sulme periodike. Kontraktorë privatë rusë dhe sirianë të sigurisë ruajnë minierat e fosfateve dhe autokolonat për në bregdet.

Fosfatet janë thelbësore për të korrat dhe ushqimin e kafshëve, dhe bujqësia europiane varet nga industria globale e fosfateve rreth 55 miliardë dollarë. Siria ishte një nga eksportuesit më të mëdhenj në botë të fosfateve përpara se lufta të përfshinte vendin në vitin 2011, me industrinë që u shpërbë kur IS pushtoi zonën përreth minierave në 2015.

Rusia dërgoi forca në Siri atë vit, duke ndihmuar përfundimisht Assadin të rimarrë pjesën më të madhe të vendit. Qeveria ia ktheu favorin duke u dorëzuar kontrata bujare kompanive ruse në disa nga sektorët më fitimprurës të vendeve.

Në vitin 2018, Kompania e Përgjithshme shtetërore siriane për Fosfatet dhe Minierat (Gecopham), në pronësi të ministrisë së naftës dhe burimeve minerale, ia dorëzoi kontrollin e minierave më të mëdha të fosfatit në Siri kompanisë ruse Stroytransgaz.

Stroytransgaz është në pronësi të Timchenko, një nga njerëzit më të pasur në Rusi. Timchenko dhe Putin kanë qenë miq të paktën që nga fillimi i viteve 1990, kur oligarku ishte një tregtar nafte në Shën Petersburg. Timchenko mohon akuzat se ai është një nga frontet e pasurisë personale të Putin, duke thënë se dyshja janë thjesht partnerë në xhudo.

SHBA vendosi sanksione ndaj Stroytransgaz në 2014 pasi Rusia aneksoi Krimenë, kështu që Timchenko u distancua nga operacionet e kompanisë së tij në Siri, të cilat datojnë në fillim të viteve 2000.

Në vitin 2016, punonjës të lartë të Stroytransgaz morën nën kontroll një kompani të panjohur logjistike ruse dhe e quajtën atë Stroytransgaz (STG) Logistic. Në letër, STG Logistic është në pronësi të një kompanie me bazë në Moskë që menaxhon bizneset për klientët anonimë. Ajo drejton eksportet e fosfateve për qeverinë siriane në këmbim të 70% të të ardhurave.

Në vitin 2018, kompania e Timchenko shiti një filial, Stroytransgaz (STG) Engineering, dy kompanive guaskë me bazë në Moskë. Menjëherë pas kësaj, kompania fitoi kontrata për të drejtuar portin e eksportit në Tartous dhe fabrikat shtetërore të plehrave të Sirisë, duke u dhënë kompanive që përdorin emrin e Stroytransgaz kontrollin mbi të gjithë zinxhirin e furnizimit me fosfat në Siri.

Stroytransgaz tani mohon çdo lidhje me këto kompani. “STG Engineering është një person juridik më vete dhe nuk është pjesë e grupit tonë të kompanive. Vetëm një shkurtim i ngjashëm i emrit të kompanisë”, tha një zëdhënëse, Natalia Kaliniceva. Por të dhënat e kompanive siriane dhe ruse tregojnë se zyrtarët e lartë të Stroytransgaz luajtën rol kyç në formimin e këtyre kompanive, duke përfshirë ish-drejtorin e Stroytransgaz Igor Kazak dhe punonjësin aktual të Timchenko, Zakhid Shaksuvarof.

Irene Kenyon, një eksperte e sanksioneve dhe drejtoreshë e inteligjencës së rrezikut në konsulencën FiveBy Solutions, tha se historia e këtyre kompanive i dha asaj “besimin mjaft të lartë” se ato zotërohen ose kontrollohen nga kompania e Timchenko. “Këto janë metodologji shumë të zakonshme: krijimi i shtresave të kompanive guaskë për të ndihmuar në fshehjen e pronësisë përfundimtare përfituese nga njerëzit nën sanksione,” tha ajo.

Njeriu i Putin në Ukrainë

Siria është furnizuesi më i madh i Ukrainës me fosfate, pavarësisht marrëdhënieve të tensionuara të Kievit me Damaskun që kur Assad mbështeti pushtimin e Krimesë. Kompanitë ukrainase të plehrave blenë direkt nga qeveria siriane, por që kur importet rifilluan në 2018, tregtia kalon përmes një rrjeti kompanish të reja të panjohura.

Shumica dërrmuese e fosfateve siriane mbërrijnë në Ukrainë përmes portit Nika Tera në qytetin jugperëndimor të Mykolaiv, tani një vijë e parë në luftën ruse në Ukrainë. Porti është në pronësi të oligarkut ukrainas Dimitro Firtash, i cili gjithashtu kontrollon prodhuesin më të madh të plehrave fosfatike në Ukrainë, Sumykhimprom.

Ndërsa Sumykhimprom është teknikisht në pronësi të shtetit, ai drejtohet nga një bashkëpunëtor i ngushtë biznesi i Firtash dhe u detyrohet kompanive të oligarkut miliona dollarë, sipas një hetimi nga Radio Europa e Lirë/Radio Liberty. “Nuk është e pazakontë që lojtarët e fuqishëm në Ukrainë të kontrollojnë kompanitë shtetërore në këtë mënyrë,” tha John Lough, një ekspert për Rusinë dhe Ukrainën në institutin britanik Chatham House.

Firtash, një nga njerëzit më të pasur në Ukrainë, ia detyron pasurinë e tij marrëveshjeve me kompanitë e kontrolluara nga Kremlini, duke përfshirë një skemë afërsisht 3 miliardë dollarë për rishitjen e gazit natyror rus me çmim të ulët në Ukrainë dhe nxjerrjen në xhep të diferencës. Në këmbim, ai ka financuar politikanë miqësorë me Rusinë në Ukrainë. Në fillim të këtij viti, ai denoncoi luftën e Putin në Ukrainë, duke thënë: “Unë kurrë nuk kam qenë pro-rus, por ju duhet të kuptoni se unë jam një biznesmen. Dhe qëllimi im është të fitoj para.”

Ndikimi i tij dikur u shtri në MB, ku ai zotëron një rezidencë në lagjen më të shtrenjtë të Londrës dhe u bë një dashamirës i madh për Universitetin e Kembrixhit. Ai tani drejton perandorinë e tij të madhe të biznesit nga Austria, ku ka kaluar tetë vitet e fundit duke luftuar ekstradimin në SHBA për t’u gjykuar për korrupsion.

Sumykhimprom ishte importuesi më i madh i fosfateve në Ukrainë deri në vitin 2020, kur u zhduk nga të dhënat e importit. Ndërsa kompania vazhdoi të prodhonte pleh fosfat, dukej se po i siguronte materialet e saj nëpërmjet palëve të treta. Sumykhimprom nuk iu përgjigj kërkesave të shumta për koment nëse po blinte fosfate siriane.

Tregu europian në rritje

Kohët e fundit, kompanitë në vendet e BE-së gjithashtu kanë filluar të blejnë sërish fosfate siriane. Italia rifilloi tregtinë në vitin 2020, e ndjekur nga Bullgaria vitin e kaluar dhe Polonia e Spanja në janar.

Tregtia po rritet me shpejtësi për shkak të çmimeve spirale, sipas importuesve europianë dhe analistëve të industrisë. “Fosfatet siriane janë shumë të përgjakshme jo vetëm për shkak të konfliktit në Siri, por edhe për shkak të asaj që po ndodh në Ukrainë”, tha Glen Kurokawa, një analist i fosfatit në grupin e kërkimit të mallrave CRU. “Siria duhet të shesë me një zbritje politike, sepse mallrat e saj janë kaq toksike për t’u trajtuar.”

Kërkesa europiane ka të ngjarë të rritet pasi lufta në Ukrainë prish tregjet e fosfateve dhe plehrave.

Eksperti i sanksioneve Julius Seidenader tha se tregtia e fosfatit në Siri zbuloi se si zbatimi i parregullt i sanksioneve nga Europa dhe vështirësia në mbylljen e zbrazëtirave mund të minojnë sanksionet e saj të fundit ndaj Rusisë mbi Ukrainën.

“Qoftë mbi oligarkët apo avionët privatë, rusët janë bërë mjeshtër të shtresimit dhe fshehjes së aseteve në kompanitë guackë,” tha ai. “Kjo është çështja që shqetëson sanksionet – fshehja pas kompanive guaska e bën shumë të vështirë funksionimin e sanksioneve, qoftë në Siri apo Rusi.” BBC

Edel Strazimiri / SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.