2023, Zhgënjimi me Bonot e Obligacionet

Ndërsa bonot e obligacionet qeveritare ishin harruar prej vitesh nga qytetarët për shkak të interesave shumë të ulëta dhe përfitimeve të reduktuara, një deklaratë e papritur e Kryeministrit Edi Rama, më 15 nëntor 2022, lidhur me letrat me vlerë të Qeverisë u duk se do ta ndryshonte rrënjësisht ecurinë e tyre. Shkak i kësaj dalje të Kryeministrit bashkë me Ministren e atëhershme të Financave Delina Ibrahimaj ishin bërë ndërhyrjet e njëpasnjëshme të Bankës së Shqipërisë në normën bazë të interesit, gjë që automatikisht pritej të sillte edhe rritje të kthimeve nga letrat me vlerë të Qeverisë. Në mesazhin drejtuar veçanërisht qytetarëve, Rama nënvizoi se vendi kishte hyrë në një fazë të rritjes së normave të interesit dhe pikërisht për këtë arsye, pavarësisht shkaqeve që edhe këto janë të mirënjohura dhe që lidhen me krizën e përgjithshme, rritja e normave të interesit është një avantazh për të gjithë ata që investojnë në bonot e thesarit dhe në obligacionet që janë faktikisht me risk 0. Për këtë arsye, Banka e Shqipërisë ka rihapur sportelet që tua lehtësojë individëve aksesin në të gjitha degët e saj në territorin e Republikës së Shqipërisë, një hap pozitiv në funksion të kontaktit të drejtpërdrejtë të qytetarëve me institucionin e Bankës Qendrore, por edhe një shenjë kuptimplotë që banka u jep të gjithë atyre që dëshirojnë ose që mund ta konsiderojnë investimin në bonot e thesarit apo obligacionet që janë më afatgjata.

Por, për fatin e keq të të gjithë atyre që kishin interes për të investuar në këtë treg, dhe që ishin të shumtë, deklarata Kryeministrit u bë në monetin kur interesat e letrave me vlerë të Qeverisë prekën nivelin më të lartë, prej thuajse 6%, shifër që jo vetëm nisi të ulej me shpejtësi që prej asaj daljeje, por shumë shpejt edhe u përgjysmua. Ajo që u pa më tej, ishte se niveli i interesave të bonove të thesartit, ishte më shumë një mbireagim i aktorëve ndaj rritjes së normës bazë të interesit nga ana e Bankës së Shqipërisë.

Tendenca rënëse që në ankandin e dhjetorit

Por u pa shumë shpejt, thuajse menjeherë, se ftesa e Kryeministrit Edi Rama në mes të nëntorit të vitit 2022 për të investuar në letra me vlerë të qeverisë nuk do jepte efektet e pritura. Në ankandet e dhjetorit, ashtu se dhe ato të fillimit të vitit 2023, u shënua interes i ulët për investim në bono thesari, në një kohë që normat e interesit nisën të shfaqin një trend rënës. Ftesa e Ramës drejtuar qytetarëve për të blerë bono thesari u bë në një moment kur norma e interesit për këtë lloj instrumenti me maturim 12 mujor ishte rreth 5.7%.

Pritshmëritë ishin që fitimi i tyre do shtohej edhe më tej në pritje të reflektimit të rritjes së normës bazë të interesit nga ana e Bankës së Shqipërisë. Ftesa u shoqërua me veprime konkrete nga ana e Bankës së Shqipërisë, e cila jo vetëm riktheu sportelin e dikurshëm që u mundëson qyetatarëve veprime me letrat me vlerë, por hapi edhe sportele në 5 qytete të tjera, Elbasan, Gjirokastër, Korçë, Lushnje dhe Shkodër.

Veprime që gjithsesi nuk u materalizuan në rritje të volumit të investimeve në Bono Thesari nga ana e qytetarëve. Norma e interesit të bonove të thesarit me afat maturimi 12 mujor arritën kulmin në ankandin e 15 nëntorit të vitit të shkuar, për të shënuar rënie në ankandet e radhës.

Ato shkuan në 5.8% në ankandin pasues të zhvilluar më 25 nëntor, ndërkohë që në ankandin e fundit për vitin 2022, të zhvilluar më 27 dhjetor, ato u shitën me normë mesatare prej 5.47%. trendi rënës vijoi edhe në ankandin e parë të vitit 2023, të zhvilluar më 4 janar në vlerën 5.34%.

Për tu nënvizuar është gjithashtu është se në asnjë prej ankandeve të fundvitit Qeveria nuk aariti të grumbullojë gjithë vlerën e shpallur. Në ankandin e fundit të nëntorit ajo emetoi një shumë prej rreth 170 milionë dollarësh, por arriti të shiste vetëm rreth 110 milionë dollarë.

Në ankandin e fundit të dhjetorit shumë e kërkuar kishte qenë afërsisht 160 milionë dollarë, por prej u pranua nga investitorët rreth 100 milionë dollarë. Diferenca rezultoi disi më e vogël në ankandin e parë të janarit, kur shuma e kërkuar nga qeveria ishte afërisht 160 milionë dollarë, dhe prej saj u blenë rreth 130 milionë dollarë.

Ecuria e Yield-eve në fund të 2022

Të para në tërësi, përtej bonove me afat 12 mujor, Yield-et e letrave me vlerë të qeverisë shënuan rënie në pjesën e fundit të vitit të kaluar, duke reflektuar zbutjen e presioneve rritëse mbi to. Që prej fillimit të ciklit shtrëngues të politikës monetare, rritjes së njëpasnjëhme të normës bazë të interesit, yield-et u karakterizuan nga luhatje të theksuara, duke shfaqur shpesh një mbireagim ndaj rritjeve të normës bazë.

Dinamika e tyre reflektoi pasiguritë e agjentëve në kontekstin e përshpejtimit të inflacionit dhe pritjeve për rritjen e normës bazë. Ulja e inflacionit në dhjetor 2022 dhe rikthimi i kërkesës së lartë për instrumentet e borxhit të qeverisë frenuan prirjen rritëse të yield-eve dhe u materializuan me ulje të yield-it të bonos 12-mujore. Diferenca e tij ndaj normës bazë nisi t’i aferohej mesatares historike, ndonëse distanca ndërmjet vlerave maksimale dhe minimale të primeve të kërkuara në ankande evidentonte akoma shenja pasigurie. Yield-i bonos 12-mujore shënoi 5.0% në ankandin e fundit në muajin janar, nga 5.8% që ishte në muajin nëntor.

Kjo prirje rënëse nisi të shtihej edhe tek obligacionet, ku yield-et e realizuara në ankandet e fundit të 2022 konfirmouan si rritjen e kërkesës së investitorëve, ashtu edhe uljen e primeve të kërkuara. Pjesëmarrja e bankave dhe raporti i mbulimit të ankandeve të letrave të borxhit u rrit dukshëm, si tek bonot, ashtu dhe tek obligacionet. Yield-i i obligacionit 2-vjeçar, i cili ka emetime të rregullta mujore, shënoi ulje në muajin dhjetor dhe janar, duke zbritur në 5.8%, nga 6.5% i arritur në muajin nëntor. Ndërkohë, yield-i obligacionit 10-vjeçar rezultoi 7.6% në ankandin e fundit (janar), duke qenë i njëjtë me vlerën e tij në muajin tetor.

Diferenca e yield-it të obligacionit 15-vjeçar ndërmjet dy emetimeve të kryera në muajin shtator dhe nëntor rezultoi 0.5 pikë përqindje, duke qenë më e vogël se rritja e repos në këtë periudhë (1.0 pp). Rezultatet e arritura tek instrumentet afatgjatë të borxhit ishin një tjetër shenjë e zbutjes së presioneve rritëse tek yield-et dhe rikthimit të ecurisë së tyre pranë normalitetit.

Janar 2023, Qeveria kthen sytë nga bonot e obligacionet për nevojat për borxh

 Ndërsa borxhi publik i Shqipërisë është rritur me më shumë se 2 miliardë euro për vitet 2021-2022, duke kaluar kuotën e 12 miliardë eurove, shifrat tregojnë se Qeveria preferoi për këtë periudhë më shumë borxhin e dhënë nëpërmjet letrave me vlerë se sa të dilte jashtë kufijve. Një veprim i tillë mund të konsiderohej mëse i kuptueshëm duke parë klimën e tregjeve financiare ndërkombëtare, me Bankat Qendrore të cilat nisën të rrisnin ndjeshëm normat e interesit, për rrjedhojë edhe kostot e borxheve qeveritare. Klimë që e detyroi Qeverinë shqiptare të ndryshojë strategjinë e huamarrjes për ta zhvendosur nga borxhi i jashtëm, te borxhi i brendshëm.

Sipas të dhënave zyrtare të Ministrisë së Financave, rezultonte se në vitin 2021 Qeveria kishte marrë thujase 1 miliardë borxh në tregun e jashtëm. Nga 4.68 Miliardë euro në vitin 2021, borxhi i jashtëm rezultoi në 5.63 miliardë euro në vitin 2022.  Tendencë që ndryshoi rrënjësisht në vitin 2022, kur totali i borxhit të jashtëm u shtua me vetëm rreth 20 milionë euro, për t’i lënë vendin huamarrjes në tregun e brendshëm.

Një tendencë që nisi që në vitin 2021, kur paralelisht me tregun e jashtëm, Qeveria mori edhe rreth 600 milionë euro në tregun e brendshëm. Ndërkohë që këto shifra vërehen edhe në vitin 2022, ku Qeveria mori përsëri rreth 600 milionë euro borxh në tregun e brendshëm, duke e çuar në thuajse 1.2 miliardë euro borxhin e marrë brenda kufijve. Mbajtësit kryesorë të borxhit të brendshëm të qeverisë mbeten bankat tregtare, të cilat zotërojnë rreth 60% të borxhit të brendshëm publik. Megjithatë, një pjesë e konsiderueshme e shtesës së huamarrjes në tremujorin e fundit të vitit u përballua nga individët.

Për rrjedhojë, pjesa më e madhe e borxhit publik rezulton në fund të vitit 2022 në monedhë kombëtare, ose në total 712 miliardë lekë. Ndërkohë që pjesa tjetër prej 666 miliardë lekësh është në monedhë të huaj, kryesisht në euro. Sa i përket kohëzgjatjes, pjesa dërrmuese e këtij borxhi, ose rreth 1 triolionë rezulton me afat maturimi mbi një vit.

Ecuria e Yield-eve në fillim të 2023

Yield-et e bonove dhe të obligacioneve të tregut primar ndoqën ecuri rënëse në muajt e parë të ketij vitit, duke korrektuar mbireagimin e tyre ndaj rritjes së normës bazë në gjysmën e dytë të vitit të kaluar. Rënia e yield-eve, e nisur fillimisht tek bonot 12-mujore në muajin dhjetor të vitit 2022, është forcuar dhe është shtrirë më pas tek të gjitha maturitetet. Diferencat e yield-it të bonove me normën bazë dhe ajo mes yield-eve maksimale dhe minimale të regjistruara në ankande janë ngushtuar, duke konfirmuar presionet rënëse. Një nga faktorët kryesorë që ka ndikuar këtë ecuri ka qenë rritja e dukshme e kërkesës në ankandet e zhvilluara gjatë kësaj periudhe.

Treguesi bid/cover i kërkesës në ankandet e bonove dhe obligacioneve rezultoi 1.8 tremujorin e parë të 2023, nga 1.3 në tremujorin e mëparshëm dhe 1.1 në vitin 2022.

Në fillim të muajit prill, yield-i i bonove 12-mujore shënoi 3.8%, nga 5.5% që ishte në fund të muajit dhjetor. Edhe yield-et e obligacioneve kanë shfaqur ecuri të njëjtë me bonot në këtë periudhë, ku uljet e  realizuara tek maturitetet afatgjata kanë rezultuar shpesh më të forta se ato të bonove të thesarit. Yield-i i obligacionit 2-vjeçar shënoi 4.3% në muajin prill, nga 5.8% në muajin janar, ndërkohë që yield-et e obligacioneve 5-, 7-, 10-, dhe 15-vjeçare u ulën mesatarisht me 2.0 p.p. nga vlerat e fundit respektive.

Prani e lartë individësh në ankande, bien më tej interesat në pranverë

Dhe prania e lartë veçanërisht e individëve për të invvestuar në letra me vlerë të qeveriusë ka qenë edhe një prej faktorëve me ndikikmin më të fortë në rënien e normave të interesit.

Bonot e thesarit thelluan javën e fundit të majit tendencën rënëse të shfaqur gjatë gjithë pjesës së parë të vitit, pavarësisht rritjes së normës bazë të interesit nga Banka e Shqipërisë në muajin mars në nivelin rekord prej 3%. Në ankandin e fundit të majit, yieldi mesatar i ponderuar i bonove të thesarit me afat maturimi 12-mujor ra në 3,44%, pranë vlerave që nuk shënoheshin që nga vera e vitit të shkuar. Në ankandin e mesit të majit, yieldi mesatar i ponderuar ishte 3.56%, ndërkohë që rënia ishte pak a shumë e njëjtrajtshme krahasuar me ankandet e mëparëshëm.

Edhe në ankandin e fundit të majit, kërkesa për të investuar në këtë instrument, veçanërisht nga individët, ishte shumë e lartë. Ministria e Financave emetoi një total prej 7.5 miliardë lekësh, apo afërisht 70 milionë euro, ndërkohë që totali i vënë në dispozicion nga investitorët ishte rreth 100 milionë euro. Edhe më i thellë ka qenë raporti kërkesë ofertë gjatë ankandeve të mëparëshme, ku prania e individëve ka qenë edhe më e madhe. Në të dy ankandet pararendëse, qeveria ka emetuar rreth 9 miliardë, ndërkohë që shuma totale e vënë në dispozicion nga investitorët ka qenë rreth 14 miliardë.

Ndërkohë që rënia e yieldeve është shtrirë te të gjitha maturitetet. Në po të njëjtin ankand, bonot e thesarit me afat maturimi gjashtë mujor kanë rënë në 3.18%, nga 3.26% në fundin e shkurtit. Rënia e yield-eve, e nisur fillimisht tek bonot 12-mujore në muajin dhjetor të vitit të kaluar, është forcuar dhe është shtrirë më pas tek të gjitha maturitetet. Diferencat e yield-it të bonove me normën bazë dhe ajo mes yield-eve maksimale dhe minimale të regjistruara në ankande janë ngushtuar, duke konfirmuar kështu presionet rënëse.

Rënia në verë, fare pranë normës bazë të interesit prej 3%

Ndërkohë që ishin muajt e verës ata që panë rënien e yield-eve të letrave me vlerë të qeverisë në masë të tillë, sa thuasje u barazuan me normën bazë të ineteresit prej 3%.

Megjithë rritjen e vellimeve të emetimit gjatë periudhës, norma mesatare e interesit të titujve të borxhit të Qeverisë shqiptare, në gjysmën e vitit 2023, rezultoi më e ulët se në gjashtëmujorin e mëparshëm. Tregu parësor i titujve të borxhit u mbizotërua nga titujt e borxhit të Qeverisë dhe i gjithë emetimi i borxhit për gjysmën e parë të vitit ishte në monedhën vendase. Në emetimet e titujve afatshkurtër vijuan të mbizotërojnë bonot e thesarit me maturim 12-mujor, ndërsa në emetimet  e titujve afatgjatë peshën kryesore e zunë obligacionet me maturim 2-vjeçar.

Gjatë gjashtëmujorit të parë të vitit u emetuan rreth 230 miliardë lekë në tituj. Ky vëllim ishte rreth 35% më i lartë krahasuar me gjashtëmujorin e mëparshëm dhe 17% me i lartë se e njëjta periudhë një vit më parë. Gjatë periudhës norma mesatare (e ponderuar) e interesit për të gjitha maturitetet e titujve të emetuar në lekë u ul me 0.3 p.p. duke arritur në nivelin 4.4%. Emetimet në tituj afatshkurtër vijuan të përbëjnë pjesën mbizotëruese të vëllimit të titujve të emetuar duke zënë rreth 66% të borxhit të brendshëm.

Gjatë periudhës u emetuan rreth 150 miliardë lekë në tituj afatshkurtër dhe kjo sasi ishte rreth 18% më shumë në krahasim me dy gjashtëmujorët e kaluar. Emetimet në tituj me maturim 12-mujor ishin rreth 140 miliardë lekë dhe zunë 61% të emetimit të përgjithshëm të periudhës. Emetimi i titujve 12-mujorë shënoi rritje për periudhën dhe vëllimi ishte rreth 20% më i lartë në krahasim me gjashtëmujorin e kaluar dhe 16% më i lartë në krahasim me të njëjtin gjashtëmujor të vitit paraardhës. Vëllimi i titujve me maturim 3 dhe 6-mujor zë një peshë të vogël të borxhit të brendshëm dhe gjatë periudhës u emetuan përkatësisht rreth 5 dhe 6 miliardë lekë, në nivel të krahasueshëm me vëllimin e gjashtëmujorit të kaluar.

Vëllimi i titujve afatgjatë të emetuar gjatë periudhës ishte rreth 80 miliardë lekë, ose rreth 2 herë më shumë nga vëllimi i gjashtëmujorit të kaluar. Në krahasim me të njëjtin gjashtëmujor një vit më parë vëllimi i emetuar ishte 18% më i lartë. Me përjashtim të letrave me vlerë me maturitet 15 vjet, të gjitha letrat me vlerë me maturitet afatgjatë kanë shënuar rritje për gjysmën e parë të vitit 2023. Obligacionet me maturim 2-vjeçar vijuan të përbëjnë pjesën kryesore të emetimit afatgjatë, me rreth 35% të vëllimit të borxhit afatgjatë. Emetimi në obligacione 2-vjeçare ishte rreth 27 miliardë lekë, ose 37% dhe 17% më i lartë në krahasim me dy gjashtëmujorët e kaluar. Emetimi i titujve me maturim 3 vjet u trefishua në krahasim me gjashtëmujorin e kaluar në nivelin 14 miliardë lekë, ndërsa titujt me maturim 5 vjet u katërfishuan në nivelin 19 miliardë lekë. Ndërkaq, Titujt me maturim 7 dhe 10 vjet u dyfishuan në nivelet 9 dhe 6 miliardë lekë.

Norma mesatare e ponderuar e interesit për titujt afatshkurtër gjatë gjysmës së parë të vitit, rezultoi 4.1%, ose 0.3 p.p. më pak në krahasim me gjashtëmujorin e kaluar. Në krahasim me gjashtëmujorin e njëjtë një vit më parë, norma e interesit ishte rreth 2.2 p.p. më e lartë. Ndikimin kryesor në këtë ecuri e dha ecuria e normës së interesit për bonot e thesarit 12-mujore, e cila për periudhën regjistroi nivelin 4.2%. Norma e interesit për bonot 12-mujore ka ardhur duke u ulur gjatë periudhës, nga niveli prej 5.3% në emetimin e parë të vitit, në nivelin 3.1% në emetimin e fundit të muajit qershor 2023. Normat e interesit për bonot e thesarit me maturim 3 dhe 6 muaj shënuan rritje me 0.4 p.p. përkatësisht ne nivelet 2.9% dhe 3.8%. Në gjashtëmujorin e parë të vitit, norma mesatare e ponderuar e interesit për titujt afatgjatë ra me 0.7 p.p. në nivelin 5.1%. Të gjithë titujt e borxhit afatgjatë regjistruan ulje të normës së interesit gjatë periudhës, me përjashtim të obligacioneve 10-vjeçare. Norma mesatare e ponderuar e interesit për këtë titull borxhi u rrit me 0.5 p.p. në nivelin 7.1%. Ulja më e fortë në normën e interesit u regjistrua për obligacionet me maturitet 7 vjet, me 2.1 p.p. në nivelin 5.4%.

Po, përtej gjithë këti aktiviteti në tregun e letrave me vlerë të qeverisë, vëllimet e tregtimit në tregun dytësor të titujve mbetën të ulëta gjatë gjysmës së parë të vitit 2023. Transaksionet e titujve mes bankave për portofolin e tyre zunë rreth ¾ e transaksioneve të përgjithshme në këtë treg, ku përfshihen edhe transaksionet mes bankave për klientët e tyre. Me qëllimin e zhvillimit të këtij tregu, funksionon prej pak vjetësh modeli i zhvilluesve të tregut (market-makers) të cilët ofrojnë kuotime ditore të titujve referencë (benchmark) me maturitet 3- dhe 5-vjeçar. Kuotimi me bazë ditore i titujve referencë mundëson llogaritjen e kurbës së yield-it, që shërben si referencë për titujt e tjerë të borxhit në treg dhe mundëson llogaritjen e çmimit të tyre. Kurba e yield-eve në fund të gjysmës së parë të këtij viti, paraqitet e zhvendosur për poshtë duke reflektuar uljen e përgjithshme të normave të interesit të letrave me vlerë për secilin maturitet ndërsa pjerrësia e saj është ulur lehtë.

Në qershor, emetohet eurobondi

Në muajin qershor të vitit 2023, Qeveria Shqiptare u prezantua në tregun ndërkombëtar të kapitalit me emetimin e një obligacioni të ri 5-vjeçar, me vlerë 600 milionë euro dhe kupon 5.9%, për të cilin kërkesa e investitorëve ishte mjaft e lartë. Në krahasim me emetimet e viteve të kaluara, kjo normë interesi ishte më e lartë, si rezultat i rritjes së normave të interesit në tregjet ndërkombëtare. Megjithatë, oferta e investitorëve të huaj për tituj të qeverisë shqiptare ishte rreth dy herë më e lartë sesa shuma e kërkuar, duke treguar në këtë mënyrë, sipas Bankës së Shqipërisë, besimin e lartë të investitorëve të huaj në ekonominë vendase.

Yild-et, sinjale rritjeje në vjeshtë

Ndërkohë që duhej të mbërrinte vjeshta, që normat e interesave të bonove dhe obligacioneve të jepnin sinjalet e para të një rritje të mundëshme, gjithësesi, duke mbetur të ankoruara fare pranë normës baz të interesit. Duke filluar nga muaji gusht, primet e bonove ndaluan uljen, ndërkohë yield-et afatgjata regjistruan rritje minimale. Ecuria e yield-eve ka reflektuar zhvendosjen e strukturës së financimit, nga bonot drejt obligacioneve afatgjata nga ana e qeverisë në muajt e fundit. Përtej zhvillimeve mujore, panorama e përgjithshme e yield-eve tregon për prime rreziku të përmbajtura në kushtet kur diferenca e yield-it 12-mujor me normën bazë, diferenca mes këtij të fundit dhe yield-eve afatgjata, si dhe ajo midis yield-eve maksimale dhe minimale të kërkuara në ankande, mbeten të ulëta.

Yield-i 12-mujor shënoi 3.1% në ankandin e fundit në muajin tetor, duke rezultuar i njëjtë me mesataren e tremujorit të tretë dhe poshtë vlerave të gjysmës së parë të vitit. Ndërkohë, primet e obligacioneve 3-, 5-, 7- dhe 15-vjeçare regjistruan një rritje mesatare prej rreth 0.26 p.p. këtë periudhë. Gjithsesi, niveli i tyre mbetet shumë më poshtë se vlerat e fillimit të vitit dhe ato të një viti më parë.

Kurba e yield-eve ka pasqyruar këto zhvillime, duke rritur margjinalisht pjerrësinë dhe nivelin në krahasim me fundin e tremujorit të dytë. Në një këndvështrim afatgjatë, pjerrësia e kurbës së yield-eve nuk ka pësuar ndryshime thelbësore. Krahasuar me momentin e fillimit të normalizimit të politikës monetare, ose siç e njohim më gjerësisht, rritjen e normës bazë të interesit nga Banka e Shqipërisë, kurba është zhvendosur për lart dhe ka pjerrësi të pandryshuar.

Incidenti në tetor

Bonot 6-mujore, rënie të panatyrshme në 1.5%

Ndërsa u luhatën përgjatë gjithë vitit në nivele shumë të ulëta, normat e interesit të bonove më afat maturimi 6 mujor shënuan një incident në ankandin e zhvilluar në javën e dytë të tetorit. Bonot me afat maturimi 6-mujor u shitën me një normë interesi prej 1.5%, duke humbur më shumë se gjysmën e vlerës krahasuar me ankandin e fundit të majit, me yield mesatar 3.18%. Shuma e shpallur nga Ministria e Financave në ankand ishte 1 miliard lekë, ndërsa shumat e vëna në dispozicion nga investitorët e kalonin totalin e 2 miliardë lekëve.

Nga ana tjetër, thuajse gjysma e shumës së shpallur nga Ministria, saktësisht 450 milionë lekë, ishin të rezervuara nga Banka e Shqipërisë. E megjithatë, nuk ka qenë oferta shumë e lartë ajo që ka përgjysmuar normën e interesit.

Ekspertë pranë tregut të letrave me vlerë të Qeverisë, thanë për Scan TV se një subjekt i vetëm bëri një ofertë konkurruese me normë 1.5% për thuasje gjithë shumën e mbetur, e cila u pranua nga Ministria e Financave. Përmes kësaj oferte u ble shuma prej mbi 403 milionë lekë, ndërkohë që pjesa e mbetur prej 147 milionë lekësh ju shit subjekteve të tjerë.

Për t’u shënuar është se në muajin gusht një ankand i ngjashëm dështoi pasi Ministria e Financave i konsideroi ofertat e investitorëve shumë të larta. Ndërkaq, yieldi 1.5% konsiderohet shumë i ulët edhe në raport me tregun bankar, duke parë se shumë banka ofronin në atë periudhë norma më të larta se 1.5% për depozitat 6-mujore, ndërkohë që kishte paketa të caktuara edhe mbi 2%.

Yieldi 1.5% për bonot 6-mujore është anomalisht i ulët edhe karahasuar me instrumentet e tjerë të letrave me vlerë të Qeverisë. Kujtojmë që në ankandin e 4 shtatorit, bonot me afat maturimi 3-mujor regjistruan yieldin 3%.

Nëntor, BSH rrit pësëri normën bazë, nis ngritja e Yield-eve

Mbërritja e nëntorit shënoi edhe një pikë these në ecurinë e letrave me vlerë të Qeverisë. Në mënyrë disi të papritur, duke qenë se inflacioni kishte pasur trajektore rënëse përgjatë gjithë vitit, Banka e Shqipërisë vendosi të rrisë edhe një herë normën bazë të interesit, duk e çuar në nivelin rekord prej 3.25%. rritje që u pasqyrua shpejt te yield-et e bonove të thesarit. Në ankandin e zhvilluar në 27 nëntor, bonot me afat maturimi 12-mujor u shitën me yieldin mesatar të ponderuar 3.41%, në rritje të lehtë nga ankandi i 14 nëntorit ku regjistruan normën 3.31%. Bëhet fjalë për dy ankandet e para të zhvilluara pas rritjes së normës bazë të interesit në vlerën rekord prej 3.25%. Deri para tyre, yield-i i bonove 12-mujore kishtre mbetur që prej muajve të verës në vlera mjaft të ulëta, fare pranë normës bazë të interesitr të Bankës së Shqipërisë prej 3%.

E veçanta e ankandit të fundit, i zhvilluar në fundjave, pak ditë përpara datës së planifikuar në kalendarin e emetimeve për shkak të festave, ishte edhe pjesëmarrja shumë e ulët e investitorëve. Përgjatë gjithë vitit, shumat e vëna në dispozicion nga investirorët, qofshin këta individë apo subjekte, ka qenë mjaft më e lartë se shumat e emetuara nga qeveria. Ndërkohë që në ankandin e fundit, shuma e vënë në dispozicion nga investirorët ishte rreth 1 miliardë lekë, apo afërisht 10 milionë euro më e ulët. Ministria e Financave shpalli shumën prej 9 miliardë lekësh, ndërkohë që totali i vënë në dispozicion nga investirorët rezultoi në total 7.98 miliardë lekë.

Fenomeni i frenimit të investitorëve të interesuar për të blerë bono thesari u vërejt vitin e shkuar. Shumë prej bankave i ndenjën larg letrave me vlerë të Qeverisë në pritje të yield-eve më fitimprurës, pasi Banka e Shqipërisë paralajmëroi një seri rritjes së normës bazë të interesit që u materializua me afrimin e fundvitit 2022. Yieldet e bonove 12-mujore shënuan vlera rekord deri 5.8% muajt e fundit të vitit 2022.

Një gjë e tillë u paralajmërua nga Banka e Shqipërisë edhe në fillim të nëntorit, në momentin që shpalli vendimarrjen për rritjen e normës bazë në 3.25%. Banka la të kuptohej se mund të ketë muajt e ardhshëm rritje të tjera të normës bazë të interesit. Kjo do të thotë se në pritje të interesave më të larta, disa prej investitorëve mund të mendojnë përsëri kthime më të larta për të investuar në letra me vlerë të qeverisë.

2023, vit i pazakontë për raportin e Lekut me Euron

Sinjalet e qarta që 2023 do të ishte një vit i pazakontë për raportin mes monedhës tonë kombëtare dhe monedhës së përbashkët evropiane u panë në në muajt e parë të tij. Pas janarit dhe shkurtit kur leku nisi të shfaqte një tendencë mbiçmuese relativisht të moderuar, monedha e përbashkët evropiane mori dy goditje të forta nënçmuese në dy muajt pasues. Mbiçmimi u intensifikua në masë të pazakontë në muajt mars dhe prill.

Euro u kuotua me mesatarisht 114.4 lekë dhe 112.812 lekë përkatësisht në këta dy muaj, nga 116.4 lekë në tremujorin e katërt të vitit të kaluar dhe në janar. Niveli mesatar i kursit eur/lek i regjistruar në muajin prill përfaqësonte një mbiçmim vjetor të lekut prej 6.7%, tendencë e fortë rritëse që nisi të binte në sy të të gjithë aktorëve. Mbiçmim që duket më së qarti te një prej instrumenteve matës të Bankës së Shqipërisë, i cili njihet si treguesi i anshmërisë.

Treguesi i anshmërisë për mbiçmim/nënçmim llogaritet si raport i numrit të ditëve kur kursi është mbiçmuar, kundrejt numrit të ditëve kur kursi është nënçmuar, në një horizont kohor rrëshqitës që mund të variojë, p.sh., nga 22 ditë (një muaj kalendarik) deri në 250 ditë (një vit kalendarik). Vlera 1 e këtij treguesi përfaqëson vlerën ekuilibër, ku numri i ditëve që kursi është mbiçmuar është i barabartë me numrin e ditëve kur kursi është nënçmuar, dhe tregon se në treg nuk ka pasur anshmëri për mbiçmim apo nënçmim. Nëse vlera e këtij treguesi është mbi 1 (nën 1), atëherë në treg mbizotërojnë presionet mbiçmuese (nënçmuese) mbi kursin. Grafiku që shihni në monitor, për tre javët e para të muajit prill, vlera e treguesit është vazhdimisht dhe dukshëm mbi nivelin 1, pra në tendemcë të fortë mbiçmuese…

Goditjet e marsit prillit, rrëzohen aludimet për zgjedhjet

Mediat dhe segmente të opinionit publik u përpoqën ta shpjegonin këtë paqëndrueshmëri të fortë të kursit të këmbimit me zgjedhjet vendore të vitit 2023. Sipas tyre, shkak të zhvleftësimit të euros ishin sasitë e larta të valutave që po përdornin partitë politike për të blerë vota apo sponzorizuar kandidatët. Më 11 maj, fare pak ditë përpara zgjedhjeve, ajo arriti minimumin historik prej 110.63 lekësh. Kjo akuzë u lakua përgjatë gjithë kohës, deri edhe pak ditë pas zgjedhjeve, kur në fakt euro nisi të fitonte terren ndaj lekut. Zhvillim që u konsiderua nga mbështetësit e tezës së eurove elektorale si prova përfundimtare që në treg pati vësrhim valutash për blerjen e zgjedhjeve, ndërkohë që me shumë gjasa u përdor edhe nga segmente të caktuara të tregut financiar shqiptar për të spekuluar e nxjerrë fitime të majme nga luhatjet e forta të kursit. Gjithësesi, rimëkëmbja e euros zgjati shumë pak ditë pas përfundimit të zgjedhjeve. Ajo ju rikthye tendencës së fortë nënçmuese ndaj lekut, duke lënë të kuptohej qartë se pas zhvleftësimit të saj qëndronin faktorë të tjerë. Nisi të kuptohej qartë se në tregun shqiptar po hynin flukse shumë të larta valutore, shumë më të larta nga pagesat e supozuara prej 50 eurosh për blerjen e një vote.

Banka e Shqipërisë përmend për herë të parë tregun e apartamenteve

Mbiçmimi ishte aq i fortë dhe i pazakontë, sa vetë Banka e Shqipërisë nisi të ndihej e detyruar të gjente shpjegime për këtë tendencë të pazakontë. Për herë të parë në studiot e Televizionit Scan, Drejtori i Kërkimit Shkencor Pranë Bankës së Shqipërisë përmendi tregun e pasurive të paluajtëshme si një prej shkaqeve kryesore të mbiçmimit, së bashku me flukset e lartë të turizmit, remitancat dhe performancën pozitive të ekonomisë shqiptare, si dhe investimet e huaja. Ajo që, Kreu i Kërkimit Shkencor të BSH tha për herë të parë në TV scan, kishte të bënte me faktin që blerjet e apartamenteve nga jorezidentët, klasifikoheshin nga Banka e Shqipërisë si Investime të Huaja Direkte, apo IHD-të.

Bankat marrin masat, ulin ekspozimin ndaj kursit

Tendenca nënçmuese vijoi përgjatë gjithë gjysmës së parë të vitit, ndërkohë që ritmet e zhvleftësimit niës në rriten me afrimin e muajve të verës.  Në fund të gjysmës së parë të viti, kursi i këmbimit të euros ishte 106.4 lekë, dhe kjo përfaqësonte një mbiçmim të lekut me gati 7% kundrejt gjashtë muajve më parë dhe me 11% kundrejt një viti më parë. Mbiçmimi i lekut u përshpejtua në fund të periudhës, kur vetëm për muajin qershor ai ishte rreth 3%.

Ishin bankat ato që të parat nisën të merrnin masa për t’u mbrojtur nga ndonje efekt i mundshëm i kursit të këmbimit. Pozicioni i hapur i bankave u raportua ‘në blerje’, në vlerën 5.5% të kapitalit rregullator, ndjeshëm më i ulët se vlera kufi prej 30% e kërkuar nga kuadri rregullativ. Ky pozicion u luhat midis vlerave 5-6% gjatë gjysmës së parë të vitit, nga një mesatare prej 8% e regjistruar për vitin dhe gjashtëmujorin e parë të vitit 2022. Ecuria e treguesit të përgjithshëm është përcaktuar nga ecuria e treguesit për bankat me rëndësi sistemike, për të cilat pozicioni i hapur neto valutor “në blerje” ishte sa 8.4% e vlerës së kapitalit rregullator. Në krahasim me gjashtë muaj më parë ky tregues u rrit me 2.8 p.p., por ishte 4.0 p.p. më i ulët nga niveli prej 5.6% i një viti më parë. Ekspozimi i sektorit bankar ndaj rrezikut të tërthortë të kursit të këmbimit, i matur me treguesin e mospërputhjes valutore38 shënoi rënie gjatë periudhës. Ky tregues në fund të gjysmës së parë të vitit ishte sa 15.4% e aktiveve të sektorit bankar ose 1.1 p.p. më i ulët në krahasim me fundin e vitit të kaluar. Kontributin kryesor në këtë rënie e dha ulja me rreth 4% e kredisë për rezidentët në valutë.

Rënia ekstreme në korrik, pasiguri e paqartësi në treg. BSH përdor termin dekompozimi i euros

Në muajin korrik, kursi i këmbimit të lekut ndaj euros ishte 12.1% më i fortë krahasuar me një vit më parë, ndërsa vetë kursi zbriti në nivelin mesatar prej 103.2 lekë/euro. Tregu nisi të shfaqte pasiguri, ndërkohë që eksportuesit intensifikuan ankesat ndaj Qeverisë e Bankës së Shqipërisë me pretendimin (mëse të drejtë), se zhvleftësimi i monedhës së pëbashkët evropiane, jo vetëm po i bënte të humbisnin miliona euro, por edhe po rrezikonte t’i dërgonte drejt falimentit. Banka e Shqipërisë u detyrua t’i dedikonte një analizë të gjatë publike faktorëve që qëndronin pas zhvleftësimit të euros, madje duke përdorur një term të ri, dekompozimi i euros.

Banka e Shqipërisë sqaroi në analizë se arsyeja kryesore e forcimit të shpejtë të lekut është dinamika e trendit real të kursit të këmbimit dhe reduktimi i primeve të rrezikut. Të dy këta faktorë duket se diktohen nga përmirësimi strukturor i bilancit të jashtëm të ekonomisë shqiptare, përmirësim i cili ilustrohet me disa tregues:

Së pari, Deficiti i llogarisë korrente ka pasur një trend të qartë rënës gjatë kësaj periudhe, nga niveli 7.7% i PBB në vitin 2021 në nivelin 6.0% në vitin 2022 dhe – më tej – në 3.1% në tremujorin e parë të vitit 2023. Ky përmirësim, sipas Bankës së Shqipërisë është diktuar nga rritja e kërkesës së huaj për shërbimet shqiptare të turizmit. Flukset hyrëse të turizmit arritën nivelin e 2.8 miliardë eurove në 2022 dhe të 624 milion eurove në tremujorin e parë të vitit 2023, duke përshpejtuar ndjeshëm normat e rritjes. Paralelisht me to, remitancat kanë ardhur në rritje, duke siguruar prurje valutore rreth 833.7 milionë euro në 2022 dhe 213.7 milionë euro në tremujorin e parë të vitit aktual;

Më tej, Flukset hyrëse të investimeve të huaja direkte (IHD) arritën në nivele të larta historike prej 1.3 miliardë euro në vitin 2022, me një rritje 33.0%, dhe mbetën të larta edhe gjatë tremujorit të parë të vitit 2023 (periudhë e cila mbulohet nga të dhënat zyrtare).

E përmbledhur, të gijtha këta faktorë, kishin sjellë për pasojë që flukset hyrëse të monedhës së përbashkët evropiane të ishin më të larta se ato dalëse “duke krijuar tepricë oferte për valutën në treg, çka ka krijuar premisa për mbiçmim të vazhdueshëm të monedhës vendase”.

Megjithatë, banka e Shqipërisë pranoi më pas se forcimi i lekut në atë periudhë mbarti edhe devijime afatshkurtra, të nxitura nga faktorë psikologjikë, të cilat u evidentuan veçanërisht në gjysmën e dytë të muajit korrik.

Banka e Shqipërisë shton blerjen e eurove në treun e brendshëm, asnjë rezultat

me mbëritjen e muajit gusht, banka e Shqipërisë vendosi të mos mjaftohej me analizimin e faktorëve që po zhvleftësoinin euron, por edhe të ndërmerrte masa konkrete. Pas një deklarate të Guvenratorit Gent Sejko në gusht 2023, i cili siguroi se Banka do ndërhynte nëse do qe e nevojshme, Ajo ndryshoi kalendarin e blerjeve të euros në tregun e brendshëm, i cili miratohet përpara fillimit të çdo viti. Për vitin 2023, Banka e Shqipërisë kishte planifikuar të blinte 160-220 milionë euro nga tregu i brendshëm, ndërkohë që vendosi ta çonte nivelin maksimal të blerjeve në 300 milionë eurove. Ajo që duhet theksuar se asnjë prej blerjeve të Bankës së Shqipërisë nuk dha ndonjë efekt të dukshëm në kursin e këmbimit euro lek.

Ujëra të qeta në vjeshtë, pas stuhisë së korrikut. Euro zhvleftëson dhe valutat e tjera

Por megjithatë, luhatshmëria dhe pasiguria e shtuar që karakterizuan muajin korrik u reduktuan dhe kursi i këmbimit kundrejt euros u luhat në një interval gjithnjë e më të ngushtë gjatë periudhës gusht – tetor. Leku vijoi të jetë i mbiçmuar në terma vjetorë, por raportet e kërkesës dhe ofertës shfaqeshin të stabilizuara pranë niveleve aktuale të kursit duke krijuar perceptimin e një qëndrueshmërie.

Kursi euro/lek u rrit në mesatarisht 105.7 lekë në muajin gusht, nga niveli mesatar prej 103.2 lekë që regjistroi në korrik. Muaji gusht u karakterizua nga një kërkesë e rritur e individëve për të blerë euro, duke diktuar nënçmimin e lekut gjatë kësaj periudhe, ku euro regjistroi një vlerë maksimale prej 110.6 lekësh. Duke filluar nga fundi i gushtit e përgjatë muajit shtator, me zbehjen e kërkesës për euro, leku filloi të mbiçmohet sërish, por me ritëm të përmbajtur.

Në të njëjtën kohë, edhe kushtet e tregtimit u stabilizuan; luhatshmëria e kursit ka rënë ndjeshëm, ndërkohë që spread-i mes çmimit të blerjes dhe atij të shitjes së euros po konvergon drejt vlerave normale të tij. Në javët e para të muajit tetor, kursi eur/lek është shfaqur relativisht i qëndrueshëm, duke u luhatur ngushtësisht rreth mesatares prej 105.8 lekë/euro. Mbiçmimi vjetor i lekut në periudhën gusht-tetor ka zbritur në mesatarisht 9.4%, nga 12.1% që arriti në muajin korrik. Ndërkaq, tendenca mbiçmuese e lekut u shtri te të gjitha valutat e tjera, duke qenë se në tregun shqiptar, referencë për to është monedha e përbashkët evropiane.

Ecuria e kursit eur/lek ka diktuar edhe luhatjet e kursit të monedhave të tjera. Dollari amerikan shënoi vlerën më të ulët mesatare në muajin korrik, prej 93.4 lekësh, për t’u rritur në 100.0 lekë në muajin shtator. Në tre javët e para të tetorit, kursi ndaj dollarit është shfaqur i qëndrueshëm, me një mesatare prej 100.3 lekësh. Mbiçmimi i lekut ndaj dollarit amerikan në këto tre javë ka rënë në 15.9%, nga 19.0% që ishte në korrik.

Festat, tjetër stuhi në tregun valutor

Ndërkohë që stuhia e radhës mbërriti saktësisht me festat e nëntorit e fillimin e dhjetorit.

Java e fundit e nëntorit, mund të quhet me plot gojën dramatike për kursin e këmbimit në vend, me euron që vijoi tendencën zhvleftësuese rekord, por duke “tërhequr me vete” edhe valutat e tjera, nga dollari, te paundi britanik e te franga zvicerane. Ajo humbi vetëm gjatë të premtes së fundit të nëntorit, 0.75 pikë në raport me monedhën tonë, duke e mbyllur javën me kursin mesatar të këmbimit 101.17 lekë.

Ishte mesatarja e çmimit në blerja ajo që pësoi edhe rënien më të madhe, duke konfirmuar përsëri volumet shumë të larta të euros në qarkullim në tregun financiar shqiptar. Çmimi mesatar me të cilin e blenë pikat e këmbimit, si dhe sportelet e bankave, ra në 100.63 lekë, duke humbur plot 0.81pikë nga një ditë më parë.

Të njëjtin fat patën këtë javë edhe valutat e tjera, për shkak se në tregun financiar shqiptar ato kuotohen duke marrë referencë monedhën e përbashkët evropiane. Të premten dollari ameikan ra në vlerën 92.89 duke humbur 0.43 pikë në një ditë të vetme. Po ashtu edhe paundi britanik, i cili humbi edhe më shumë se dollari, plot -0.56 pikë, duke rënë në nivelin 117.42 lekë. Zhvleftësim të ngjashëm pësuan edhe franga zvicerane bashkë me jenin japonez. Pikat e këmbimit valutor të pyetura nga Scan Televizion e argumentuan zhvleftësimin shumë të fortë të monedhës evropiane me sasitë e larta të saj në treg, për shkak të festave të nëntorit.

Lorenc Rabeta / SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.