Analiza: Pse “buzëqeshja e dollarit” i bën të tjerët të vrenjten?!

Që nga fillimi i vitit 2022, dollari është mbiçmuar me më shumë se 10% kundrejt monedhave të tjera kryesore, duke iu afruar niveleve më të larta në 20 vitet e fundit, pasi investitorët, të shqetësuar për perspektivën e një recesioni global, filluan të investojnë në monedhën amerikane, konsideruar aseti më i besueshëm në kohë të trazuara. Atraktiviteti i dollarit u lehtësua edhe nga politika agresive e Sistemit të Rezervës Federale të SHBA-së, e cila rrit normën bazë në luftën kundër inflacionit të fuqishëm. Kjo i bën investimet amerikane më fitimprurëse, sepse ato tani premtojnë kthime më të larta.

Turistëve amerikanë ndoshta do ta pëlqejnë që një shëtitje në mbrëmje nëpër rrugët e Romës, e cila jo shumë kohë më parë u kushtonte 100 dollarë, tani do t’u kushtojë mesatarisht 80 dollarë. Ndërkohë, për kompanitë ndërkombëtare dhe qeveritë e huaja, një dollar i fortë nuk premton mirë.

Përafërsisht gjysma e të gjithë tregtisë botërore kryhet në monedhën amerikane, që do të thotë se prodhuesit dhe bizneset e vogla që varen nga mallrat e importuara do të kenë kosto në rritje. Probleme mund të kenë edhe qeveritë e atyre vendeve që paguajnë borxhet në dollarë, veçanërisht nëse u reduktohen rezervat valutore.

Një dollar më i fortë po dëmton tashmë disa ekonomi veçanërisht të cenueshme.

Mungesa e monedhës amerikane në Sri Lanka ishte një nga faktorët që provokoi krizën më të rëndë ekonomike të vendit, e cila rezultoi në dorëheqjen e presidentit në korrik. Në fund të korrikut, rupi pakistaneze ra në një nivel të ulët rekord ndaj dollarit, duke e shtyrë vendin në prag të falimentimit. Dhe Egjipti, i cili tashmë është jashtëzakonisht i tensionuar për shkak të rritjes së çmimeve të ushqimeve, tani po përballet me mungesën e rezervave të dollarit dhe largimin e investitorëve të huaj. Të tre vendet i janë drejtuar tashmë Fondit Monetar Ndërkombëtar për ndihmë.

Pse “buzëqeshja e dollarit” i bën të tjerët të vrenjten?

Dollari amerikan priret të rritet ose kur ekonomia amerikane po rritet mirë ose, paksa e çuditshme, kur dobësohet dhe bota është në rrezik të recesionit. Në të dyja rastet, investitorët e shohin monedhën amerikane si një mundësi për të përfituar nga rritja ekonomike ose si një aktiv relativisht i sigurt që do t’i lejojë ata të përballojnë vështirësitë duke ruajtur kursimet e tyre. Ky fenomen shpesh quhet “buzëqeshja e dollarit” për shkak të formës së grafikut të rritjes, e cila ngrihet nga të dy skajet.

Por pjesa tjetër e botës ka pak arsye për të buzëqeshur. Analistët dallojnë tre arsye kryesore pse një dollar më i fortë mund të dëmtojë vendet me ekonomi më modeste:

1. 1. Forcimi i dollarit rrit barrën mbi buxhetin. Jo të gjitha shtetet kanë mundësi të marrin hua në monedhën e tyre kombëtare, sepse investitorët nuk u besojnë institucioneve të tyre ose tregjet financiare të këtyre vendeve janë të zhvilluara dobët. Si rezultat, ata nuk kanë zgjidhje tjetër veçse të marrin hua në dollarë. Nëse norma e saj fillon të rritet me shpejtësi, këto vende duhet të paguajnë më shumë për borxhet e tyre, gjë që shkatërron thesaret e tyre.

Përveç kësaj, për shkak të dollarit të shtrenjtë, si qeveritë ashtu edhe bizneset duhet të shpenzojnë më shumë për importimin e ushqimeve, ilaçeve dhe karburanteve. Kjo është pikërisht ajo që ndodhi kur rupia e Sri Lankës ra kundrejt dollarit në fillim të këtij viti. Qeveria ka varfëruar rezervat valutore, të cilat tashmë ishin shumë të pakta për shkak të recesionit në industrinë e turizmit të shkaktuar nga pandemia. Mungesa e mallrave bazë detyroi mijëra njerëz të dilnin në rrugë për të protestuar. Presidenti Gotabaya Rajapaksa u largua nga vendi dhe dha dorëheqjen në korrik pasi protestuesit e zemëruar sulmuan ndërtesat qeveritare.

2. 2. Një dollar më i fortë inkurajon ikjen e kapitalit. Kur monedha e një vendi dobësohet ndjeshëm, qytetarët e pasur, bizneset e mëdha dhe investitorët e huaj fillojnë të tërheqin paratë e tyre me shpresën për të gjetur vende më të sigurta për ta. Nga ana tjetër, kjo vë edhe më shumë presion mbi monedhën kombëtare dhe përkeqëson vështirësitë buxhetore.
3. Forcimi i dollarit ndikon negativisht në rritjen ekonomike. Nëse kompanitë nuk kanë para të mjaftueshme për të importuar komponentët që u nevojiten për të prodhuar, produktiviteti i tyre bie. Kjo do të thotë se ata do të kenë më pak produkte për të shitur, gjë që përkthehet në një ulje të PBB-së.

Nëse ekonomia amerikane ngadalësohet në të njëjtën kohë, kjo ndihmon në zbutjen e një pjese të goditjes. Shumë tregje në zhvillim eksportojnë produktet e tyre në Shtetet e Bashkuara. Por kur dollari forcohet sepse Amerika është në prag të recesionit, situata bëhet shumë e vështirë.

Kriza u shmang

Javën e kaluar, dollari u ul lehtësisht me 0.6%. Megjithatë, ekspertët presin që ajo të mos dobësohet në të ardhmen e afërt. Për shkak të kësaj, investitorët dhe politikanët po pyesin nëse Sri Lanka ishte vetëm e para nga domino që ra. Ekziston rreziku që trazirat në vendet në zhvillim të përhapen në të gjithë sistemin financiar, duke shkaktuar një kaskadë pasojash negative.

Brad Setser i Këshillit për Marrëdhëniet me Jashtë shkroi kohët e fundit se po ndjek nga afër situatën në Tunizi, e cila po përballet me vështirësi buxhetore, si dhe në Ganë dhe Kenia, të cilat janë me borxhe të mëdha. El Salvadori do t’i ketë obligacionet e tij të afatit vitin e ardhshëm dhe Argjentina ende po lufton për t’u rikuperuar nga kriza e fundit e monedhës të vitit 2018.

Sipas FMN-së, për momentin, rreth 60% e vendeve me të ardhura të ulëta ose janë afër një situate kritike për shkak të niveleve të larta të borxhit publik, ose janë gjetur tashmë në të. Për krahasim dhjetë vjet më parë, pjesa e tyre nuk kalonte 20%. Megjithatë, ka një dallim të caktuar midis krizave të viteve të kaluara dhe situatës aktuale.

Qeveritë tani kanë më pak gjasa të marrin hua në dollarë. Tregjet e mëdha në zhvillim, duke përfshirë Brazilin, Meksikën dhe Indonezinë, në përgjithësi nuk kanë marrë shumë hua në valutë të huaj dhe tani kanë rezerva të mjaftueshme valutore për të shlyer borxhin e jashtëm.

Për më tepër, çmimet e mallrave si nafta dhe metalet me ngjyra mbeten të larta. Kjo i ndihmon eksportuesit e mëdhenj nga vendet në zhvillim, duke përfshirë shumë vende në Amerikën Latine, për të siguruar një hyrje të qëndrueshme të monedhës amerikane në thesarin e shtetit.

Për më tepër, normat e larta të inflacionit po i detyrojnë bankat qendrore të shumë vendeve në zhvillim të rrisin gjithashtu normën bazë dhe ata e bënë këtë edhe përpara homologëve të tyre nga Rezerva Federale dhe Banka e Anglisë. Brazili e ka rritur normën 12 herë radhazi, duke e nisur këtë proces në mars 2021.

Megjithatë, në të ardhmen, shumë do të varet nga gjendja e dy ekonomive më të mëdha në botë, asaj amerikane dhe kineze. Nëse këta motorë të rritjes fillojnë të ngadalësohen, atëherë tregjet në zhvillim mund të përballen me një rrjedhje shumë të dhimbshme të investimeve.

Edel Strazimiri / SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.