Sukseset dhe dështimet gjatë 2023 – Rajoni mbetet në pritje të përmirësimeve

Ekonomitë e Shqipërisë, Bosnjë dhe Hercegovinës, Kosovës, Malit të Zi, Maqedonisë së Veriut dhe Serbisë kanë tejkaluar nivelet para pandemisë, pavarësisht nga pasojat nga pushtimi i Ukrainës nga Rusia, çmimet më të larta të energjisë dhe ushqimeve, kushtet e pafavorshme të motit, shtrëngimi i kushteve financiare dhe pasiguria e konsiderueshme. Është ky përfundimi i arritur në një raport ekonomik të Ballkanit Perëndimor.

Gjithësesi për vitin 2023 perspektiva për Ballkanin Perëndimor mbetej e ndrydhur, me rritjen e PBB-së që pritej të zbutej në 2.6% në 2023-shin, e nxitur kryesisht nga konsumi privat, eksportet dhe, për disa vende, nga investimet publike, thuhet ndër të tjera në raport.

Rajoni aktualisht përballet me sfidat e rindërtimit të ‘strehave të sigurta’ për t’u përgatitur për goditjet e ardhshme dhe në ndërmarrjen e reformave në anën e ofertës për të hedhur themelet për një rritje më të qëndrueshme dhe më të gjelbër.

Por ekspertët vlerësojnë njëkohësisht se Ballkani Perëndimor ka treguar elasticitet të jashtëzakonshëm pavarësisht nga erërat e forta ekonomike. Për të vazhduar përballimin e stuhisë së paraqitur nga goditjet e shumta ekonomike, vendet mund të arrijnë të ardhura të larta duke ndjekur reforma që nxisin produktivitetin në afat të mesëm, të tilla si përshpejtimi i integrimit rajonal, rritja e niveleve të konkurrencës në treg, tërheqja e investimeve me cilësi më të lartë dhe adresimi i barrierave që kufizojnë pjesëmarrjen në fuqinë punëtore, veçanërisht në mesin e grave.”

Në Ballkanin Perëndimor inflacioni u rrit në nivelin më të lartë të dy dekadave në vitin 2022 dhe presionet mbi çmimet mbetën të larta në fillim të vitit 2023. Në shumicën e vendeve të Ballkanit Perëndimor, inflacioni i çmimeve të konsumit arriti kulmin në fund të vitit 2022 i nxitur nga rritja e çmimeve të energjisë dhe ushqimeve dhe tani tregon shenja lehtësimi, me shtytësit e jashtëm që tashmë po zhduken për shkak të ngadalësimit të rritjes globale. Megjithatë, presionet inflacioniste mbeten të rrënjosura duke kërkuar shtrëngim të mëtejshëm të politikave monetare.

Këto çmime më të larta kanë prekur veçanërisht rëndë familjet me të ardhura të ulëta, të cilat, së bashku me një rritje më të dobët ekonomike, rezultuan në një ritëm shumë më të ngadaltë të uljes së varfërisë, pavarësisht disa përfitimeve nga programet universale të mbështetjes së qeverisë për të zbutur krizën energjetike. Kufizimet e mundshme në vijim përfshijnë kërkesën e jashtme më të ulët, e cila ndikoi negativisht në të ardhurat nga eksportet dhe kufizimin e remitancave, dhe hapësirën më të ngushtë fiskale, e cila vazhdon të kufizojë mbështetjen që mund t’u ofrohet familjeve, sipas raportit.

Familjet më të varfra shpenzojnë një përqindje shumë më të lartë të të ardhurave të tyre për energji dhe ushqime, dy artikujt në shportën e konsumit me rritjen më të lartë të çmimeve. Kjo do të thotë se rritjet në koston aktuale të jetesës me të cilat përballen njerëzit e varfër në Ballkanin Perëndimor janë shumë më të larta se sa sugjerojnë shifrat zyrtare të inflacionit të çmimeve të konsumit. Për të hartuar politika efektive për të mbrojtur njerëzit më pak të pasur dhe për të nxitur rritjen ekonomike, është e rëndësishme të merret parasysh ndryshueshmëria e normave të inflacionit në lloje të ndryshme familjesh.

Pavarësisht rritjes së punësimit, shkalla e krijimit të vendeve të punës humbi fuqinë në të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor. Punësimi u tkurr më së shumti në bujqësi dhe administratën publike, ndërkohë që industria dhe shërbimet vunë re gjithashtu një ngadalësim. Shkalla e punësimit arriti një nivel historik prej 47% në shtator 2022, pas së cilës filloi të bjerë.

Në afat të mesëm, perspektiva për Ballkanin Perëndimor mbetet pozitive, megjithëse nevojiten reforma për të përshpejtuar tranzicionin e gjelbër dhe për të adresuar sfidat kryesore strukturore.

Ndërkohë kriza e vazhdueshme energjetike ka nxjerrë në pah nevojën për të përshpejtuar tranzicionin e gjelbër në të gjithë Europën, duke përfshirë Ballkanin Perëndimor. Një pikë kyçe fillestare është përshpejtimi i lëvizjes drejt çmimit të karbonit dhe rritja e përdorimit të masave fiskale mjedisore që nxisin familjet dhe firmat të zhvendosen drejt intensitetit më të ulët të karbonit.

Një fushë investimi me potencial për kthime të rëndësishme ekonomike për Ballkanin Perëndimor është në efiçencën e energjisë. Edhe përmirësimet e moderuara në efikasitetin energjetik të firmave do të bënin kursime të konsiderueshme në emetimet e gazeve serë të lidhura me energjinë, do të përmirësonin fitimet e firmave, do të kishin përfitime të mëdha sociale dhe do të ndihmonin në mbrojtjen kundër goditjeve të ardhshme të çmimit të energjisë elektrike dhe gazit.

KOSOVA

Në Kosovë, analistë dhe ekspertë janë të një mendjeje kur shprehen se një marrëveshje përfundimtare për normalizimin e marrëdhënieve me Serbinë do të shmangte krizat e ngjashme me ato të fundvitit të kaluar në veriun e vendit që lanë pas pasoja negative në aspekte të ndryshme ekonomike e posaçërisht në nxitjen e investimeve të huaja.

Përmbyllja e marrëveshjes përfundimtare me Serbinë dhe rrjedhimisht eliminimi i krizave të brendshme do të pasqyronin qëndrueshmëri për investitorët e mundshëm të huaj në Kosovë. Nxitja e investimeve të huaja në Kosovë u vlerësua fillimisht si një nga sfidat ekonomike për vitin 2023, krahas problemeve me shkallën e lartë të inflacionit të nxitur nga agresioni rus në Ukrainë. Por ajo do të jetë një temë kryesore dhe për 2024 – ën.  Ekspertët thonë se kriza ekonomike në vend pritet të vazhdojë edhe këtë vit, me gjithë parashikimet se shkalla e inflacionit pritet të ulet në fillimi të vitit të ri. Kjo ndikon edhe në fuqinë blerëse, në qarkullimin e bizneseve, në aftësinë e tyre për të ruajtur vendet e punës, aftësinë e bizneseve për të paguar detyrimet ndaj shtetit dhe rrjedhimisht edhe në aftësinë e shtetit për të mbledhur të hyra buxhetore. Kjo mund të përkthehet në më pak shërbime publike, në më pak investime kapitale, gjë që ndoshta në rrethana tjera në këtë vit nuk bën dallim sepse edhe në vitin e kaluar investimet kapitale të zbatuara nga ana e shtetit kanë qenë në minimum, kështu që shpresojmë që së paku në këtë aspekt do të kemi një përmirësim gjatë vitit 2024.

Banka Botërore në një raport të publikuar mbi ekonominë globale, parashikoi që Kosova do të kishte rritjen më të madhe ekonomike në rajon në vitin 2023, përkatësisht 3.7 për qind. Por, sipas të dhënave të këtij raporti gjatë vitit 2021 Prodhimi i Brendshëm i Kosovës vijoi të ishte më i ulëti në rajon, saktësisht 5 mijë e 269 dollarë për kokë banori.

Pas ngadalësimit në vitin 2023, rritja ekonomike në Ballkanin Perëndimor pritet të përshpejtohet mesatarisht në vitin 2024 për të arritur në 3% në mes të rimëkëmbjes së vazhdueshme në Bashkimin Europian, partneri kryesor tregtar i rajonit, dhe inflacionit më të ulët që duhet të ndihmojë në forcimin e të ardhurave të disponueshme dhe mbështetjen e konsumit. Norma e rritjes rajonale në vitin 2024, edhe pse më e shpejtë se në vitin 2023, mund të jetë 0.1% më e ulët se sa ishte parashikuar nga Banka Botërore në edicionin e mëparshëm të raportit në prill. Projeksioni i rritjes për vitin 2025 u mbajt i pandryshuar në 3.5%.

Rimëkëmbja dhe kthimi në nivelet para pandemisë vijnë me dallime midis vendeve. Rritja në Mal të Zi dhe Shqipëri ishte më e fortë se sa pritej në vitin 2023, e nxitur, ndër faktorët e tjerë, nga një sezon i fortë turistik dhe mund të ngadalësohet pak në vitin 2024. Rritja në Serbi, Maqedoninë e Veriut, Bosnjë dhe Hercegovinë dhe Kosovë parashikohet të përshpejtohet në 2024, i mbështetur nga një rritje e konsumit dhe e investimeve.

Pavarësisht goditjeve të shumta që goditën ekonomitë europiane, Ballkani Perëndimor ka qenë në gjendje të rritet, të krijojë vende të reja pune dhe të reduktojë varfërinë në nivele të ulëta, një dëshmi e bazave të forta ekonomike të rajonit. Ajo që është inkurajuese është se Ballkani Perëndimor vazhdon të bëjë përparim në arritjen e ekonomive të përparuara të Bashkimit Europian. Megjithatë, konvergjenca po ecën me një shpejtësi të ndryshme në ekonomi të ndryshme, gjë që kërkon reforma të synuara për të konsoliduar rimëkëmbjen drejt rritjes së qëndrueshme.

Në Kosovë, si kudo në Ballkanin Perëndimor, në mes të kushteve sfiduese të jashtme, rritja reale e PBB-së u ngadalësua, por ajo mbetet pozitive. Inflacioni ka qenë në rënie të vazhdueshme nga kulmi i tij prej 14.2% në korrik 2022, por presionet mbi çmimet mbeten të rritura. Perspektiva afatmesme mbetet pozitive në një kontekst pasigurie të lartë. Kontributi i investimeve në rritje pritet të rritet në 2024 – 2025, i mbështetur nga rritja e investimeve në infrastrukturën publike, duke përfshirë mbështetjen e financimit të jashtëm, dhe investimet më të larta publike dhe private në furnizimin dhe efikasitetin e energjisë.

Për Kosovën, zbatimi në kohë dhe efektiv i strategjisë së re energjetike duke ruajtur përshtatshmërinë fiskale është imperativ, krahas nevojës për të reduktuar boshllëqet e tjera të infrastrukturës. Rritja e investimeve të kapitalit njerëzor dhe përfshirja më e madhe e grave joaktive në tregun e punës, duke reduktuar barrierat për pjesëmarrje, gjithashtu duke rritur aksesin në shërbimet e kujdesit për fëmijët, janë një parakusht për të zhbllokuar një rritje më të lartë të mundshme ekonomike.

Në vitin 2023, tregu i punës i Ballkanit Perëndimor vazhdoi të forcohej, kundër të gjitha gjasave. Shkalla mesatare e punësimit në rajon arriti një nivel të ri historik në pothuajse 48% me 103.000 vende pune të tjera të krijuara midis mesit të 2022-shit dhe mesit të 2023-shit. Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina dhe Mali i Zi treguan fitimet më të forta. Në të njëjtën kohë, mungesa e fuqisë punëtore vazhdon të jetë ndër shqetësimet kryesore të ngritura nga bizneset në Ballkanin Perëndimor. Pavarësisht vrullit të fundit në vitet e paspandemisë, pjesëmarrja në fuqinë punëtore mbetet e ulët dhe, së bashku me boshllëqet e konsiderueshme gjinore, po kufizon uljen e mëtejshme të varfërisë.

Sipas raportit, rajoni duhet jo vetëm të adresojë barrierat për pjesëmarrje më të madhe të fuqisë punëtore, por gjithashtu të përshpejtojë konvergjencën ekonomike me ekonomitë më të përparuara të Europës. Këto përpjekje duhet të plotësohen me tranzicion të përshpejtuar të gjelbër dhe më shumë investime për të rritur rezistencën ndaj fatkeqësive natyrore, duke përfshirë bujqësinë.

Bujqësia është një nga sektorët më të ndikuar nga thatësirat, stinët e shkurtuara dhe modelet e paparashikueshme të motit. Mbrojtja e bujqësisë nga rreziqet natyrore dhe bërja e saj më e qëndrueshme mund t’i lejojë ekonomitë e Ballkanit Perëndimor të vazhdojnë rritjen e produktivitetit bujqësor kundër erërave të kundërta të ndryshimit të klimës dhe të jenë në gjendje të prodhojnë në mënyrë të qëndrueshme më shumë ushqime me cilësi të lartë për qëllime të brendshme, por edhe për eksporte, duke përfshirë BE-në. Kjo kërkon përmirësimin e politikave publike dhe investimeve për të rritur një adoptim të gjerë të teknologjive dhe praktikave të zgjuara për klimën nga fermerët të mbështetur nga institucione publike më të forta, kritike për rritjen e qëndrueshme bujqësore.

Ndërsa madhësia e sektorit të bujqësisë në rajon po zvogëlohet, ai mbetet shumë i rëndësishëm, për shembull duke punësuar nga 7 në 35% të popullsisë në të gjashtë vendet. Gjelbërimi i bujqësisë ofron një mundësi për të rritur produktivitetin, konkurrencën dhe qëndrueshmërinë e sektorit, duke përdorur efektivisht fondet e disponueshme, sipas raportit.

Produkti i Brendshëm Bruto  i Kosovës pritet të rritet me 4% në vitin 2024, 0.1 pikë përqindje më i lartë se parashikimi i bërë në prill, tha FMN në edicionin e tetorit të raportit të saj të Perspektivës Ekonomike Botërore. Vitin e kaluar, prodhimi ekonomik i Kosovës u zgjerua me 3.5%, sipas raportit. Inflacioni mesatar i çmimeve të konsumit në Kosovë shihet duke u ngadalësuar në 4.7% në 2023 nga 11.7% vitin e kaluar, përpara se të ulet më tej në 3.1% në 2024, tha FMN.

MAQEDONI E VERIUT

Njohësit e rrethanave ekonomike dhe politike në Maqedoninë e Veriut nuk kanë shumë shpresa se viti 2024 do t’iu sjellë më tepër mirëqenie qytetarëve se sa viti që sa po e lamë pas. Rritja e çmimit të produkteve të shportës dhe shërbimeve, inflacioni dhe nga ana tjetër pasiguria politike e thellojnë pesimizmin e tyre. Në rrafshin politik, sfida kryesore shihet ajo e rishqyrtimit të Kushtetutës që paraqet kusht për avancimin e vendit drejt integrimit në BE. Analistët shprehen se është vështirë të bëhen parashikime pozitive lidhur me zhvillimin ekonomik pas ndikimit nga kriza e pandemisë së koronavirusit, nga kriza energjetike dhe trysnitë e inflacionit.  Një element apo një fenomen, i cili edhe pritet të paraqitet në ekonominë globale, por edhe në atë të Maqedonisë së Veriut është pabarazia ekonomike, e cila pritet të thellohet, nëse nuk merren disa masa që do të ishin konstruktive në drejtim të rindërtimit dhe rikthimit të besimit të konsumatorëve dhe bizneseve.

Ndërkohë, shumë qytetarë të Maqedonisë së Veriut janë pesimistë se ky vit do të jetë më i mirë se i kaluari.

Banka Botërore ka bërë edhe një rishikim në rënie të projeksionit të PBB-së së Maqedonisë për vitin 2024, kur parashikon që ai të jetë 2.7 %, përkatësisht korrigjimi në rënie është 0.5 pikë përqindje. Parashikime të tilla janë veçanërisht të pasigurta për ekonomitë e vogla në zhvillim duke marrë parasysh lidhjen e tyre, pra varësinë nga tregjet globale – partnerët tregtarë dhe investitorët, si dhe cenueshmërinë e tyre strukturore e brendshme. Korrigjime të tilla në rënie vijnë si rezultat i përzierjes së faktorëve që pritet të materializohen në periudhën në vijim, siç janë parashikimet e reduktuara për aktivitetin ekonomik të BE-së, kryesisht në Gjermani, pasiguria e sigurisë për shkak të konfliktit në Ukrainë, e cila. ka dhe implikime të rëndësishme ekonomike. Faktorë të tjerë rreziku janë çmimet e pasigurta të energjisë, amortizuesit fiskalë të shteruar, aktiviteti i frenuar i investimeve, likuiditeti i reduktuar dhe mungesa e mekanizmave për të frenuar inflacionin e mundshëm. Të dhënat zyrtare tregojnë se shteti tani i ka borxh 7.6 miliardë euro ose 56.6 për qind të PBB-së.

Kur bëhet fjalë për sektorin e biznesit, inflacioni, çmimet e larta të energjisë, mungesa e një fuqie punëtore të kualifikuar dhe ndërprerja në zinxhirët e furnizimit global ishin dhe sfidat kryesore në vitin 2023. Në vitin e ardhshëm bizneset do të kenë vështirësi të mbajnë punëtorët e tyre, dhe të ruajnë likuiditetin që ka qenë një problem që nga pandemia. Në kuadër të këtyre sfidave, komuniteti i biznesit në vend pret që qeveria të marrë masa më aktive për të përballuar ekonominë gri, për të realizuar investimet e huaja të paralajmëruara dhe për të futur reformat strukturore ekonomike që janë të nevojshme për nxitjen e inovacionit dhe rritjes ekonomike. Si sfida më e madhe për vitin e ardhshëm, komuniteti i biznesit thekson nevojën për zgjidhje gjithëpërfshirëse për një dalje më të shpejtë nga kriza energjetike. Organizata e Punëdhënësve të Maqedonisë doli me propozim për qeverinë për subvencionimin e drejtpërdrejtë të çmimit të energjisë elektrike që kompanitë e blejnë në tregun e hapur mbi kufirin e caktuar prej 100 apo 200 euro për megavat orë. Për sa i përket çështjeve në të cilat shteti duhet të fokusohet në 12 muajt e ardhshëm, shumica e kompanive veçuan: uljen e kostove operative në zonat e lira ekonomike, përmirësimin e infrastrukturës dhe përmbushjen në kohë të detyrimeve kontraktuale, harmonizimin e rregullave për kostot e justifikuara të investimit për ndihma shtetërore dhe rregullat e kontabilitetit sipas standardeve ndërkombëtare, duke harmonizuar tarifat doganore me ato në BE dhe duke lehtësuar rregullat dhe procedurat për qëndrimin dhe punën e shtetasve të huaj. Nga Oda Ekonomike e Maqedonisë Veriperëndimore, ndër prioritetet më ekonomike për vitin e ardhshëm, përmendin zbatimin korrekt të legjislacionit, si parakusht për sundimin e ligjit dhe formalizimin e ekonomisë joformale.

Çmimet e larta, varfëria, standardi i ulët i jetesës, gjendja ekonomike dhe pagat e pensionet e ulëta janë katër problemet e para që njerëzit i cilësojnë si problemet më të mëdha me të cilat përballet vendi sot, sipas sondazhit të Institutit Republikan Ndërkombëtar – IRI. 40% e të anketuarve besojnë se qeveria nuk është aspak e përkushtuar për zgjidhjen e problemeve të përmendura, dhe vetëm 3% besojnë se është e tillë. Qytetarët nuk janë as optimistë se diçka do të ndryshojë ekonomikisht në dy vitet e ardhshme. Më shumë se gjysma e të anketuarve besojnë se cilësia e jetës së tyre është përkeqësuar, 41% besojnë se ka mbetur e njëjtë dhe gjashtë për qind se është përmirësuar.

Në aspektin politik, parashikimet e analistëve nuk janë aq optimiste për përmirësimin e gjendjes. Vlerësohet se 2024 do të jetë e paqendrueshme politikisht, ndërsa si sfidë kryesore shihet domosdoshmëria e ndryshimeve kushtetuese si kusht për avancimin e Maqedonisë së Veriut në bisedimet me Bashkimin Europian. Maqedonia e Veriut hyri në vitin 2023 me një listë të njohur të sëmundjeve politike dhe sociale, nga ekonomia te shëndetësia, arsimi te gjyqësori dhe media. Detyra e qeverisë së udhëhequr nga socialdemokratët për të mbajtur gjallë ëndrrën e anëtarësimit në Bashkimin Europian po bëhet gjithnjë e më e vështirë nga dita në ditë. Sondazhet e opinioneve tregojnë se popullariteti i qeverisë bie. Në parlament, ajo gëzon vetëm një shumicë të brishtë dhe do të duhet të llogarisë votat e të paktën një pjese të opozitës për të siguruar shumicën e dy të tretave të nevojshme për të bërë një ndryshim në kushtetutë që është kyç për zhbllokimin e bisedimeve të pranimit.

MALI I ZI

Mali i Zi mbështetet në një bazë të ngushtë tatimore me një ekonomi të përqendruar në tre sektorë dhe qeveria i përqendron kryesisht përpjekjet e saj në zhvillimin e turizmit, energjisë dhe në një masë më të vogël, bujqësisë. Sektori i turizmit zyrtarisht përbën rreth 25% të PBB-së, megjithëse disa analistë besojnë se ai përbën mbi një të tretën kur merret parasysh ekonomia gri. Në sektorin e energjisë, projekti më i rëndësishëm në sistemin e transmetimit ishte ndërtimi i një tubacioni të dyanshëm nënujor për të eksportuar energji elektrike në Itali, i cili përfshinte zhvillimin e një tuneli 433 kilometra të gjatë afërsisht 1200 metra nën sipërfaqen e detit Adriatik. Projekti kushtoi 800 milionë euro dhe filloi funksionimin në dhjetor 2019. Ka disa projekte të tjera energjetike në vazhdim, duke përfshirë rindërtimin e diskutueshëm ekologjik të termocentralit me qymyr në Pljevlja në partneritet me kompaninë Dongfang Electric Corporation nga Republika Popullore e Kinës që filloi në prill 2022, si dhe zhvillimi i një termocentrali me erë 55 megavat në Gvozd, një projekt i mbështetur nga Banka Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim – BERZH.

Sipas Bankës Qendrore të Malit të Zi, investime të konsiderueshme kanë ardhur nga Serbia, Rusia, Gjermania, Zvicra, Emiratet e Bashkuara Arabe, Turqia, Italia dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, por dhe nga Qipro, Holanda dhe Austria. Mali i Zi ka një nga raportet më të larta të borxhit publik ndaj PBB-së në rajon, por ky raport ka ardhur në rënie gjatë dy viteve të fundit falë rritjes së fortë dhe pagesave, duke rënë nga niveli më i lartë prej 105% në 2020-ën në rreth 73% në prill 2023. Zhvillimi i infrastrukturës mbetet prioritet i qeverisë. Projekti aktual më i dukshëm është autostrada Bar-Boljare, autostrada e parë moderne e Malit të Zi e cila është projektuar për të lidhur më mirë jugun më të zhvilluar me veriun relativisht të pazhvilluar të vendit. Autostrada, pjesa e parë dhe më e shtrenjtë e së cilës u ndërtua nga China Road and Bridge Corporation dhe u bë funksionale në korrik 2022, është kritikuar gjerësisht si një shembull tekstual i “diplomacisë së kurthit të borxhit” të Kinës. Përfundimi i projektit të plotë me katër faza vazhdon të paraqesë sfida për pozicionin fiskal të Malit të Zi, duke pasur parasysh hapësirën e kufizuar për të financuar ndërtimin e tre seksioneve të mbetura.

Në vitin 2022, Mali i Zi filloi zbatimin e një programi të gjerë të reformave ekonomike të njohur si ‘Europa Tani’, i cili eliminoi të gjitha kontributet individuale të kujdesit shëndetësor, pothuajse dyfishoi pagën minimale, rriti pensionet dhe futi një sistem të taksimit progresiv. Ndikimi ekonomik i këtyre masave të reja ambicioze do të marrë kohë për t’u bërë më i qartë. Megjithatë, analistët ia atribuojnë rritjes prej 20% të konsumit të Malit të Zi dhe një normë inflacioni prej mbi 17% në vitin 2022 reformave, shoqëruar me një fluks të madh të qytetarëve rusë dhe ukrainas si rezultat i luftës së agresionit të Rusisë kundër Ukrainës. Mali i Zi nuk i është bashkuar ende Iniciativës Ballkanike të Hapur, e njohur më parë si “Mini-Shengen”, një projekt i mbështetur nga Serbia, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut dhe i krijuar për të lehtësuar tregtinë, shërbimet dhe lëvizjen e njerëzve në të gjithë Ballkanin Perëndimor. Mali i Zi vazhdon të përballet me shqetësimet e sundimit të ligjit, duke përfshirë korrupsionin dhe krimin e organizuar.

Si anëtari i 29-të i NATO-s dhe kandidat për anëtarësimin në BE, Mali i Zi luan një rol kyç në një rajon të paqëndrueshëm që ende po lufton për të përqafuar plotësisht vlerat euro-atlantike dhe i ndjeshëm ndaj ndikimit të huaj keqdashës. Kjo ka qenë një temë qendrore që nga tranzicioni i parë i pushtetit të vendit në 30 vjet, pas fitores së ngushtë të një koalicioni të gjerë, por të ndryshëm të partive qytetare, të moderuara dhe radikale pro-serbe dhe pro-ruse në zgjedhjet kombëtare të gushtit 2020. Që atëherë, dy qeveri të koalicionit të njëpasnjëshëm kanë humbur votat e mosbesimit në parlament, fillimisht në shkurt dhe më pas në gusht të 2022. Votuesit zgjodhën një të sapoardhur politik në balotazhin e zgjedhjeve presidenciale të vendit të mbajtura më 2 prill 2023.

Meqenëse ekonomia në Malin e Zi malazeze është e vogël dhe e varur nga importet, tendencat dhe ndryshimet në tregun ndërkombëtar reflektohen edhe në ekonominë vendase. Kështu, lëvizja e çmimeve ka ndjekur tendencat në vendet e tjera në periudhën paraardhëse.

Një nga tendencat që shënoi periudhën e mëparshme është rritja e çmimeve. Inflacioni i matur me indeksin e çmimeve të konsumit – CPI u rrit me 10.1% në tetë muajt e parë të 2023-shit krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë[1]. Norma e inflacionit është ndikuar më shumë nga rritja e çmimeve të ushqimeve dhe pijeve joalkoolike, të cilat në periudhën e vëzhguar u rritën me 14.4%. Rritje e lartë çmimi është shënuar për banesat, uji, energjia elektrike, gazi dhe lëndët djegëse të tjera, të cilat janë më të larta me 11.8% në periudhën janar – gusht 2023 krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2022. Duke marrë parasysh strukturën e konsumit të popullsisë, tendenca të tilla kanë një ndikim të rëndësishëm në të ardhurat reale të familjes. Rritja e çmimeve anuloi rritjen e pagave. Në periudhën krahasuese, pagat neto u rritën nominalisht me 11%, ndërsa rritja e pagave reale shënoi vlerën 0.8%. Gjatë periudhës janar-korrik, norma vjetore e inflacionit u ul gradualisht. Megjithatë, norma e inflacionit u regjistrua sërish në muajin gusht, kur çmimet ishin më të larta me 8.6% krahasuar me gushtin 2022, kryesisht si pasojë e rritjes së çmimeve të produkteve ushqimore.

Rritja e çmimeve të karburanteve ka ndikuar në rritjen e çmimeve edhe të produkteve të tjera, duke qenë se karburantet janë pjesë e kostos së shumë produkteve. Rritja e çmimit të karburanteve është rezultat i tendencave në tregun ndërkombëtar, të cilat kanë bërë që çmimi i karburanteve të rritet disa herë gjatë periudhës paraprake, veçanërisht gjatë muajit shtator. Duke marrë parasysh vendimin për uljen dhe kufizimin e furnizimit me naftë nga Rusia dhe Arabia Saudite, mund të pritet që oferta e reduktuar të ndikojë në çmimin e naftës, gjë që do të ndikojë edhe në çmimet e produkteve të tjera në periudhën e ardhshme. Gjithashtu, kontribut të rëndësishëm në inflacionin mujor kanë pasur edhe perimet dhe mishi, çmimet e të cilave në nivel mujor janë rritur përkatësisht me 1.4 dhe 2.2%.

Ministria e Ekonomisë mori masa për ngrirjen e çmimeve të një numri të caktuar artikujsh. Masat zbatohen në dyqanet me pakicë dhe ofruesit e shërbimeve, me qëllim uljen e ndikimit negativ të inflacionit në standardin e jetesës.

Nga pikëpamja e konsumit, rritja reale e PBB-së rezultoi më së shumti në rritjen e konsumit privat, i cili në periudhën e vëzhguar ishte më i lartë në terma realë me 9.7%. Konsumi u rrit për shkak të rritjes së pagave në fillim të vitit 2022 në fillim të zbatimit të programit ekonomik, i cili përfshinte ndryshime në politikën tatimore. Gjithashtu, rritja e transfertave sociale për popullsinë ka kontribuar në rritjen e konsumit, e cila përfundimisht është reflektuar në të ardhurat e popullsisë dhe më tej në rritjen e konsumit privat. Gjatë vitit të kaluar, niveli i PBB-së është ndikuar edhe nga tendencat e tregtisë së jashtme. Rimëkëmbja e aktivitetit turistik dhe rritja e numrit të turistëve kontribuan në rritjen e eksportit të shërbimeve. Në vitin 2022, norma reale e rritjes së eksportit të shërbimeve ishte në nivelin 25.2%. Njëkohësisht, edhe pse është dukshëm më i ulët në terma absolutë krahasuar me eksportin e shërbimeve, eksporti i mallrave është rritur me 14.9%. Nga ana tjetër, ky kontribut pozitiv në normën e rritjes së PBB-së është ulur nga rritja e importeve të mallrave dhe shërbimeve. Importi i mallrave u rrit me 16.6%, ndërsa norma reale e rritjes së importit të shërbimeve ishte 39.4%.

Për shkak të reduktimit të aktivitetit investues dhe një numri dukshëm më të ulët të projekteve investuese, efektet potenciale të shumëfishuara të shpenzimeve investive u humbën. Periudha para përfundimit të autostradës u karakterizua nga aktivitete të forta investuese që kontribuan ndjeshëm në rritjen e PBB-së. Megjithatë, pas përfundimit të këtij projekti investimi, aktiviteti investues ra ndjeshëm.

Kur bëhet fjalë për tendencat e PBB-së në vitin 2023, në gjysmën e parë të këtij viti, PBB-ja u rrit me 6.6%. Rritja e PBB-së u krijua si rezultat i rritjes së konsumit privat dhe eksporteve të mallrave dhe shërbimeve. Megjithatë, rritja ka rënë për shkak të rritjes së importeve. Ngjashëm me vitin 2022, në gjysmën e parë të këtij viti nuk ka pasur rritje të investimeve, gjë që reflektohet në cilësinë e rritjes ekonomike, e cila gjenerohet më së shumti nga rritja e konsumit familjar. Gjithashtu, investimet e huaja direkte, IHD, në shtatë muajt e parë të vitit 2023 shënuan rënie të hyrjeve dhe rritje të daljeve krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë. Kjo rezultoi që IHD-të neto të ishin 40.6% më të ulëta krahasuar me shtatë muajt e parë të vitit 2022.

 SERBIA

 Ekonomia e Serbisë pritej të zgjerohet me 2% në vitin 2023, me rrezikun e perspektivës të anuar në rënie, sipas Bankës Botërore, duke ulur parashikimin e saj të qershorit me 0.3 pikë përqindjeje. Për vitin 2024, rritja ekonomike në Serbi shihet në 3%, e pandryshuar në krahasim me projeksionin e qershorit, theksoi huadhënësi global në raportin e Bankës Botërore për Europën dhe Azinë Qendrore të vjeshtës 2023.

Rritja e ekonomisë serbe u ngadalësua në gjysmën e parë të vitit 2023 mes inflacionit në rritje që filloi të dëmtonte konsumin, megjithëse rritja pritej të vazhdonte në gjysmën e dytë të vitit. Ndikimi i luftës në Ukrainë, një ngadalësim i rritjes globale dhe kushte më të shtrënguara financimi, ishin arsyet kryesore për rishikimin në rënie të rritjes së PBB-së së Serbisë për vitin 2023.

Në periudhën afatmesme, investimet e huaja direkte pritet të vazhdojnë të luajnë një rol të rëndësishëm financimi, ndërkohë që inflacioni pritet të bjerë gradualisht pasi çmimet e mallrave kthehen në normalitet. Reformat strukturore në ndërmarrjet shtetërore, së bashku me përmirësimet shtesë në qeverisje janë kyçe për të inkurajuar investitorët privatë për të investuar më shumë, duke rritur kështu cilësinë e investimeve të huaja në Serbi.

Klima e investimeve në Serbi është përmirësuar në mënyrë modeste vitet e fundit, e nxitur nga reformat makroekonomike, stabiliteti financiar dhe disiplina fiskale. Tërheqja e investimeve të huaja është një prioritet i rëndësishëm për qeverinë. Serbia zëvendësoi Instrumentin e saj 30-mujor të Koordinimit të Politikave – PCI me Fondin Monetar Ndërkombëtar me një Marrëveshje të re Stand-by dyvjeçare në dhjetor 2022, e cila ofron ndihmë të drejtpërdrejtë për buxhetin serb për të mbuluar koston e lartë të importeve të energjisë. Marrëveshja e Stand-by siguron gjithashtu emetuesit e obligacioneve sovrane dhe Serbia ka të ngjarë të përfitojë duke marrë norma më të favorshme. Investitorët amerikanë janë përgjithësisht pozitivë për të bërë biznes në Serbi për shkak të vendndodhjes strategjike të vendit, fuqisë punëtore të arsimuar mirë dhe anglishtfolëse, kostove konkurruese të punës, stimujve bujarë të investimeve dhe marrëveshjeve të tregtisë së lirë me BE-në dhe tregje të tjera kyçe. Investitorët amerikanë përgjithësisht gëzojnë një fushë loje të barabartë dhe mund të përfitojnë nga programe të ndryshme të krijuara për të tërhequr investime të huaja direkte. Në vitin 2021, Shtetet e Bashkuara dhe Serbia nënshkruan një Marrëveshje nxitëse për investime që lehtësoi një skemë garancie për kreditimin e bankave për ndërmarrjet e vogla dhe të mesme. Sfidat mbeten, veçanërisht vonesat burokratike dhe korrupsioni, si dhe ndërmarrjet shtetërore me humbje, një ekonomi e madhe informale dhe një gjyqësor joefikas. Shqetësues është edhe ndikimi politik në ekonomi; kjo çështje u theksua në janar 2022 kur qeveria tërhoqi papritur licencat në lidhje me një projekt të madh të propozuar të minierave të litiumit në përgjigje të protestave publike.

Qeveria serbe ka identifikuar rritjen ekonomike dhe krijimin e vendeve të punës si prioritetet kryesore dhe ka miratuar reforma të rëndësishme në ligjin e saj të punës, lejet e ndërtimit, inspektimet, prokurimin publik dhe privatizimin që kanë ndihmuar në përmirësimin e mjedisit të biznesit. Nëse qeveria realizon reformat e premtuara gjatë procesit të anëtarësimit në BE, mundësitë e biznesit duhet të vazhdojnë të rriten. Sektorët që do të përfitojnë përfshijnë bujqësinë dhe agropërpunimin, menaxhimin e mbetjeve të ngurta, ujërat e zeza, mbrojtjen e mjedisit, teknologjinë e informacionit dhe komunikimit, energjinë e rinovueshme, kujdesin shëndetësor, minierat dhe prodhimtarinë. Kompanitë dhe zyrtarët kanë vërejtur se miratimi i reformave ndonjëherë ka tejkaluar zbatimin. Dixhitalizimi i funksioneve të caktuara të qeverisë nuk ka sjellë ende një përmirësim dramatik në kohën e përpunimit dhe mund të mos zbatohet vazhdimisht. Qeveria planifikon të privatizojë 58 kompani të tjera dhe gjithashtu po redukton ngadalë fuqinë punëtore të fryrë të sektorit publik të Serbisë, kryesisht përmes heqjes së kufijve dhe punësimeve.

Sulmi i Rusisë ndaj Ukrainës në shkurt 2022 fillimisht pati një ndikim të kufizuar ekonomik në Serbi dhe sistemi bankar mbetet i mirëkapitalizuar dhe likuid; por inflacioni u rrit, i nxitur nga rritja e çmimeve të importit të energjisë dhe karburanteve, pavarësisht refuzimit të Serbisë për t’iu bashkuar sanksioneve të SHBA-së dhe BE-së ndaj subjekteve ruse. Inflacioni i përgjithshëm në Serbi arriti në 16% në shkurt 2023, i nxitur nga çmimet e ushqimeve dhe energjisë që u rritën me 25% secili dhe apartamentet e reja me 18%. Rusia vazhdon të furnizojë Serbinë me gaz natyror dhe naftë të papërpunuar, por furnizimet janë të cenueshme për shkak të ndikimit të madh rus në këtë sektor dhe efektit të mundshëm të sanksioneve. Tregtia e Serbisë me Rusinë është ndryshe e kufizuar, por eksportet bujqësore mund të vuajnë nga tkurrja ose humbja e tregut rus për shkak të sanksioneve dhe barrierave financiare dhe logjistike që rezultojnë.

Varfëria në 2023 vlerësohet në 8%, nga 8.5% në 2022. Ritmi i uljes së varfërisë është ngadalësuar në kontekstin e dobësimit të rritjes dhe erozionit të fuqisë blerëse të të varfërve, për të cilët kostot e ushqimit dhe energjisë përbëjnë një përqindje të lartë të konsumit.

Për sa i përket kritereve ekonomike, Serbia është në një nivel të mirë të përgatitjes dhe ka bërë disa përparime në zhvillimin e një ekonomie tregu funksionale. Pas një rikthimi të fortë në 2021 nga tkurrja e shkaktuar nga COVID-19, ekonomia serbe u ngadalësua ndjeshëm në vitin 2022, e ndikuar nga pasojat ekonomike nga lufta e agresionit të Rusisë kundër Ukrainës, veçanërisht në lidhje me rritjen e inflacionit nëpërmjet rritjes së çmimeve të energjisë dhe ushqimeve. Inflacioni i çmimeve të konsumit u rrit në vitin 2022 dhe vazhdoi të rritet në fillim të vitit 2023, gjë që e bëri bankën qendrore të shtrëngonte në mënyrë të qëndrueshme qëndrimin e saj të politikës. Progres është bërë edhe në miratimin e rregullave të reja fiskale. Stabiliteti i sektorit bankar u ruajt dhe rritja e kreditimit u ngadalësua ndjeshëm. Inflacioni i lartë ndihmoi në përmirësimin e bilancit buxhetor në vitin 2022, pavarësisht transfertave të konsiderueshme kapitale në ndërmarrjet shtetërore të energjisë dhe masave të mëtejshme ad hoc mbështetëse. Serbia është mesatarisht e përgatitur dhe ka bërë disa përparime në përballimin e presionit konkurrues dhe forcave të tregut brenda BE-së. Struktura e ekonomisë u përmirësua më tej dhe integrimi ekonomik me BE-në mbeti i lartë. Ndërmarrjet e vogla dhe të mesme ende përballen me një sërë sfidash, duke përfshirë një fushë loje të pabarabartë në krahasim me kompanitë e mëdha dhe investitorët e huaj.

Sa i përket marrëdhënieve të mira fqinjësore dhe bashkëpunimit rajonal, Serbia në përgjithësi mbeti e përkushtuar në ruajtjen e marrëdhënieve të mira dypalëshe me vendet e tjera kandidate, kandidatët potencialë dhe shtetet anëtare fqinje të BE-së. Marrëdhëniet me Kroacinë u përmirësuan. Marrëdhëniet me Hungarinë janë intensifikuar më tej. Në përgjithësi, Serbia ka mbetur e angazhuar në Dialogun e lehtësuar nga BE-ja për normalizimin e marrëdhënieve me Kosovën, por duhet të pritet ende të tregojë përkushtim më serioz, të investojë më shumë përpjekje dhe të bëjë kompromise për të çuar përpara procesin e normalizimit të marrëdhënieve me Kosovën.

Grupimi i tregut të brendshëm është kyç për përgatitjet e Serbisë për kërkesat e tregut të brendshëm të BE-së dhe është i një rëndësie të madhe për integrimin e hershëm dhe zhvillimin e tregut të përbashkët rajonal. Progresi ishte i kufizuar në shumicën e fushave brenda grupit. Nuk është shënuar asnjë përparim në fushën e lëvizjes së lirë të kapitalit.

Axhenda e Gjelbër dhe sektori i lidhjes së qëndrueshme është në qendër të Axhendës së Gjelbër për Ballkanin Perëndimor dhe i lidhur ngushtë me Programin e Reformës Ekonomike të Serbisë dhe Planin Ekonomik dhe Investues të Komisionit. Njëfarë përparimi u arrit veçanërisht në rrjetet trans-europiane, ku Serbia përparoi në përmirësimin e infrastrukturës së saj, me punimet që përparuan në ndërlidhësin e gazit Serbi-Bullgari dhe në ndryshimet klimatike, me miratimin e Strategjisë së Zhvillimit me Karbon të ulët 2023-2030.

Sektori për burimet, bujqësinë dhe kohezionin përfshin politika të lidhura me fondet strukturore të BE-së dhe me zhvillimin e kapaciteteve për të marrë përgjegjësitë e një Shteti Anëtar të ardhshëm. Ai gjithashtu përfshin disa nga fushat kyçe të politikave thelbësore për sigurimin e sistemeve të qëndrueshme ushqimore dhe për të ndihmuar komunitetet rurale të zhvillohen dhe të diversifikohen ekonomikisht

Për sa i përket marrëdhënieve të jashtme, Serbia ende nuk ka përfunduar aderimin e saj në Organizatën Botërore të Tregtisë, e cila është një nga standardet hapëse për Kapitullin 30. Serbia gjithashtu duhet të përmbahet nga futja e masave të njëanshme kufizuese tregtare pa konsultim paraprak me Komisionin, në përputhje me detyrimet e saj sipas Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit. Serbia vazhdoi të mos përputhet me masat kufizuese të BE-së kundër Rusisë dhe shumicën e deklaratave të Përfaqësuesit të Lartë në emër të BE-së për këtë çështje. Shkalla e përafrimit të Serbisë me deklaratat përkatëse të Përfaqësuesit të Lartë në emër të Vendimeve të BE-së dhe Këshillit ishte 46% në 2022 dhe 51% në gusht 2023.

GREQIA

Perspektiva ekonomike e Greqisë është përmirësuar dukshëm me zgjerimin e PBB-së reale përtej nivelit të tendencës para pandemisë. Raporti i borxhit publik ndaj PBB-së ka rënë nën nivelin e tij para pandemisë me rreziqet e financimit të borxhit të përfshira në periudhën afatmesme për shkak të strukturës së favorshme të borxhit. Sistemi bankar ka qëndruar elastik me përmirësimin e bilanceve. Megjithatë, ekonomia po përballet me sfida makro-financiare mes shtrëngimit të rëndësishëm të politikës monetare, inflacionit bazë të vazhdueshëm dhe rritjes së çmimeve të pasurive të paluajtshme. Pabarazitë strukturore që vijnë nga kursimet e ulëta të familjeve dhe niveli ende i ulët i investimeve, si dhe një zhvendosje strukturore nga ndryshimet klimatike po rëndojnë në perspektivat afatmesme të rritjes. Arritja e rritjes më të lartë dhe më të gjelbër dhe sigurimi i qëndrueshmërisë fiskale duke ruajtur stabilitetin financiar kërkon përzierjen e duhur të politikave që synojnë vazhdimin e konsolidimit fiskal në një mënyrë miqësore ndaj rritjes, forcimin e elasticitetit të sistemit financiar dhe përshpejtimin e reformave pro-rritjes.

Aktiviteti ekonomik mbeti i fortë në vitin 2023. PBB-ja reale vazhdoi të zgjerohej me një ritëm solid në gjysmën e parë të 2023. Konsumi privat ishte gjallërues për shkak të rritjes së pagave reale dhe një rënie graduale të kursimeve të tepërta të familjeve të shkaktuara nga pandemia. Rritja e investimeve fikse mbeti e fuqishme e nxitur nga investimi i vazhdueshëm i gjeneratës së ardhshme të financuar nga BE. Të dhënat e frekuencës së lartë sugjerojnë se momenti i përgjithshëm ekonomik mbeti i fuqishëm në tremujorin e tretë, pavarësisht nga një sërë fatkeqësish natyrore: valë të nxehti, zjarre dhe përmbytje. Shkalla e papunësisë ra në 10% në shtator, më e ulëta e një dekade. Inflacioni total dhe ai bazë u ngadalësuan përkatësisht në 3.8 dhe 3.6%, në tetor, për shkak të normalizimit të çmimeve të energjisë dhe efekteve bazë, por mbeten të larta në kushtet e shtrëngimit të tregut të punës. Çmimet e pasurive të paluajtshme banesore janë rritur me më shumë se 50% që nga fillimi i vitit 2017, por ende mbeten nën nivelet e tyre para krizës financiare globale.

Progresi i vazhdueshëm i shumë nevojshëm në reformat strukturore ka përmirësuar investimet dhe rritjen e produktivitetit. Progres i mirë është bërë në transformimin dixhital të ekonomisë, duke përfshirë integrimin e shërbimeve të ndryshme qeveritare. Reformat e tregut të punës si modernizimi i legjislacionit të punës dhe i shërbimeve publike të punësimit kanë lehtësuar përshtatjen e tregut të punës që nga pandemia. Veprimet e autoritetit të zgjeruar të konkurrencës kanë kontribuar në rritjen e konkurrencës në treg. Në anën e pasme të këtij progresi, rritja potenciale e Greqisë vlerësohet të jetë kthyer pozitive në vitin 2022, për herë të parë që nga kriza e borxhit sovran.

3. Sistemi bankar ka mbetur elastik i mbështetur nga mbështetja e politikave dhe forcimi i bilancit. Mes flukseve hyrëse të vazhdueshme të depozitave, si pasojë e rritjes së fortë, sistemi bankar ka ruajtur gjithashtu rezerva të konsiderueshme likuiditeti, pavarësisht nga ripagimet e konsiderueshme të operacioneve të synuara të rifinancimit afatgjatë të BQE-së.

PBB-ja reale parashikohet të rritet fuqishëm me 2.5 dhe 2.0% përkatësisht në 2023-shin dhe 2024-ën, përpara se të moderohet drejt periudhës afatmesme. Konsumi privat do të mbështetet nga rritja pozitive e pagave reale, ndërsa aktiviteti investues do të vazhdojë të zgjerohet me zbatimin e Plani Kombëtar i Rimëkëmbjes dhe Rezistencës. Inflacioni total parashikohet të arrijë në 2% deri në fund të vitit 2025, pasi presionet mbi inflacionin bazë do të zhduken vetëm gradualisht, pavarësisht nga normalizimi i vazhdueshëm i çmimeve të ushqimeve dhe karburanteve.

Rreziqet janë më të balancuara për rritjen, por anojnë lart për inflacionin. Një përshkallëzim i mundshëm i luftës së Rusisë në Ukrainë dhe konflikti në Lindjen e Mesme mund të prishë tregtinë dhe të shkaktojë presione të rinovuara të energjisë dhe çmimeve të ushqimeve dhe të dëmtojë besimin. Këmbëngulja më e lartë se sa pritej në inflacionin e eurozonës dhe normat e interesit më të larta për më gjatë do të rëndojnë kërkesën rajonale dhe të brendshme. Ngjarjet më të shpeshta klimatike ekstreme mund të prishin turizmin dhe aktivitetet e përgjithshme. Në të kundërt, përshpejtimi i reformave strukturore ambicioze, së bashku me reagimet e tregut më të forta se sa pritej ndaj përmirësimit të shkallës së investimeve, mund të përmirësojë më tej perspektivat e rritjes. Inflacioni mund të mbetet i lartë si rezultat i goditjeve të lidhura me motin si dhe presioneve të brendshme nga rritjet e fundit dhe të pritshme të pagave dhe pensioneve.

Mbajtja e presioneve mbi shpenzimet është kritike për të ruajtur hapësirën fiskale për shpenzimet thelbësore sociale dhe kapitale.

Monitorimi dhe menaxhimi i rreziqeve që lidhen me normën e interesit, likuiditetin dhe financimin, si dhe ekspozimet ndaj kredisë duhet të forcohen vitin e ardhshëm, të mbështetur nga një bazë e fortë kapitali bankar. Në një mjedis me norma interesi më të larta për më gjatë, rreziku i normës së interesit të bankave dhe përshtatshmëria e strategjive të tyre të menaxhimit të rrezikut duhet të monitorohet nga afër.

Reformat gjithëpërfshirëse për të adresuar pengesat strukturore të ofertës do të rrisnin perspektivat afatmesme të rritjes, ndërkohë që do të lehtësonin presionin inflacionist.

Rregulloret duhet të racionalizohen për të lehtësuar hyrjen dhe daljen e firmave si dhe tranzicionin e vendeve të punës në të gjithë sektorët, gjë që do të ndihmojë në përmirësimin e dinamizmit dhe produktivitetit të biznesit.

Duhen përpjekje të bashkërenduara për të arritur objektivat ambicioze të autoriteteve për klimën dhe tranzicionin e gjelbër. Duke pasur parasysh dominimin e lëndëve djegëse fosile në energji, një zbatim i fuqishëm i kuadrit të politikave të autoriteteve për burimet e rinovueshme, duke përfshirë masat për të përmirësuar kuadrin e licencimit për investime të reja dhe integrimi më i mirë i burimeve të rinovueshme në rrjetin e energjisë elektrike, do të përshpejtonte progresin duke rritur sigurinë energjetike. Autoritetet duhet të marrin në konsideratë rritjen e taksës së karbonit,  përfshirë akcizën dhe tarifat, në sektorët si transporti për të nxitur më tej tranzicionin e gjelbër të shpejtë dhe efikas ndërsa çmimi i energjisë vazhdon të normalizohet.

ITALI

Italia vazhdon të përjetojë disbalanca të tepërta. Ndërsa ka pasur disa përmirësime, dobësi që lidhen me borxhin e lartë të qeverisë dhe produktivitetin e dobët rritjes, në një kontekst të brishtësisë së tregut të punës dhe disa dobësive financiare tregjet, të cilat kanë rëndësi ndërkufitare, vazhdojnë. Dobësitë janë zvogëluar disi gjatë viteve të fundit, por mbeten të rëndësishme dhe nuk pritet të largohen shpejt. Rritja e vazhdueshme e ulët e produktivitetit ka qenë një çelës faktor prapa rritjes së dobët të zgjatur ekonomike të Italisë, ku ngadalësohet zhvlerësimi i borxhit të qeverisë, zvogëlohen mundësitë e punësimit si dhe ndikon në banka bilancet. Raporti i borxhit të qeverisë ra më tej në vitin 2022 së bashku me rimëkëmbjen ekonomike. Raporti i borxhit publik parashikohet të bjerë më tej deri në vitin 2024 por pritet të rritet në afat të mesëm në mungesë të masave konsoliduese. Qeveria ka zbatuar masa të mëtejshme për të mbështetur qëndrueshmërinë e sektorit financiar dhe kreditë me probleme kanë rënë ndjeshëm, por bankat janë ende dukshëm të ekspozuara.

PBB reale arriti fundin në tremujorin e tretë duke shënuar rritje më pas në tremujorin e fundit të 2023, duke çuar në një rritje vjetore prej 0.7%. Është parashikuar të përshpejtohet në 0.9% në 2024-ën dhe 1.2% në 2025-ën. Inflacioni parashikohej të ulej në 6.1% në 2023, 2.7% në 2024 dhe 2.3% në 2025. Reduktimi i raporteve të deficitit dhe borxhit të qeverisë ndaj PBB-së parashikohet të ndalet në 2024-2025.

Rimëkëmbja ekonomike e Italisë u ndal në tremujorin e dytë të 2023-shit. Zgjerimi i akumulimit të kapitalit, shtyrë nga kreditë tatimore për rinovimin e banesave në vitet 2021-2022, përfundoi befas në tremujorin e dytë 2023, pasi kreditë u bënë dukshëm më pak ‘bujare’. PBB-ja reale u tkurr me 0.4% në tremujorin e dytë dhe vlerësohet të ketë ngecur në tremujorin e tretë.

Në vitin 2024, konsumi privat pritet të rritet, së bashku me rimëkëmbjen e parashikuar të të ardhurave reale të disponueshme për shkak të rritjes së pagave nominale më shpejt se çmimet e konsumit. Me heqjen graduale të kredive tatimore që rëndojnë shumë në investimet e banesave, formimi i kapitalit fiks bruto pritet të mbështetet nga shtrirja e planifikuar e investimeve në infrastrukturë ashtu edhe në pajisje, veçanërisht në projektet dixhitale dhe ato të gjelbra. Falë zgjerimit të lehtë të tregtisë globale, eksportet neto pritet të kontribuojnë pozitivisht në rritjen vjetore të PBB-së, e cila parashikohet të arrijë në 0.9%.

Në vitin 2025, PBB-ja reale parashikohet të përshpejtohet pak, si pasojë e rritjes së vazhdueshme të shpenzimeve kapitale, e ndikuar vetëm pjesërisht nga një rënie e mëtejshme e investimeve për banesa. Pavarësisht rritjes që pasoi në importet e mallrave kapitale, përmirësimi i mëtejshëm i pritshëm i kushteve tregtare pritet të mbështesë eksportet. Konsumi i qeverisë parashikohet të shtojë kërkesën e brendshme private, pasi kontratat e pagave publike për periudhën 2022-2024 janë vendosur të rinovohen, duke përfshirë një pjesë të inflacionit të tre viteve të fundit. Në përgjithësi, PBB-ja reale parashikohet të rritet me 1.2% në vitin 2025.

Punësimi pritet të rritet ndjeshëm përsëri në 2023, por më ngadalë në dy vitet e ardhshme, ndërkohë që orët mesatare të punës parashikohet të ulen pak nga kulmi i vitit 2022 pas pandemisë. Norma e papunësisë pritet të vazhdojë të bjerë në horizontin e parashikimit, edhe falë uljes së parashikuar të popullsisë në moshë pune dhe pavarësisht rritjes së normave të pjesëmarrjes.

Rritje të fuqishme të pagave të negociuara, të nxitura nga rikuperimi i pjesshëm i shkallëzuar i humbjeve të fuqisë blerëse në të kaluarën, priten gjatë viteve 2024-2025. Pas rritjes në vitin 2023, kostot e punës për njësi pritet të lehtësohen gradualisht, duke u mbështetur në fitimet e vogla të produktivitetit. Rënia e vazhdueshme e çmimeve të energjisë pritet të zbresë inflacionin total nga 6.1% këtë vit në 2.7% në 2024 dhe 2.3% në 2025, ndërsa norma e inflacionit neto të energjisë dhe ushqimeve parashikohet të ulet më ngadalë.

Deficiti ende i lartë nxit gjithashtu rritjen e raportit të borxhit të qeverisë në 2024-2025.

Në vitin 2024, deficiti parashikohet të ulet në 4.4% të PBB-së, pas nxjerrjes së masave të lidhura me energjinë dhe ndikimit zero të kredive të taksës së banesave, edhe për shkak të ndryshimeve në legjislacion që çuan në riklasifikimin statistikor të tyre nga “të pagueshme” deri në 2023 në kredi tatimore “të papagueshme” që nga viti 2024. Në të njëjtën kohë, kjo parashikon në masa të reja me një ndikim të përgjithshëm në rritje të deficitit prej rreth 0.7% të PBB-së. Deficiti total pritet të ulet margjinalisht në 4.3% të PBB-së në vitin 2025.

Dorina Kurtaj / SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.