“Nga fushat, në financa” – Apeli i BB: Shqipëria duhet të zhbllokojë potencialin bujqësor

Në Shqipëri, sektori i bujqësisë ka luajtur prej kohësh një rol kryesor në nxitjen e punësimit dhe rritjen ekonomike. Aktualisht, sektori përbën gati 20% të PBB-së – gati tre herë më i lartë se mesatarja rajonale për vendet e Ballkanit Perëndimor – dhe është një burim kyç punësimi, duke ofruar vende pune për mbi 40% të popullsisë. Me 11.3%, produktet bujqësore dhe ushqimore përfaqësojnë gjithashtu një peshë të konsiderueshme në totalin e eksporteve.

Nis kështu raporti i Bankës Botërore për vendin tonë në një analizë thelbi i së cilës është zhbllokimi i potencialit bujqësor të Shqipërisë. Pra me pak fjalë: Nga fushat tek financat!

Por pavarësisht rritjes së vazhdueshme të prodhimit bujqësor gjatë disa dekadave të fundit, vendi vazhdon të mbetet pas fqinjëve të tij. Pengesat në dukje të dukshme që parandalojnë progresin përfshijnë fragmentimin e tokës, investimet e pakta në infrastrukturën dhe shërbimet rurale, të drejtat e pasigurta të pronës së tokës, aksesin e kufizuar në financa dhe mungesën e njohurive dhe aftësive të rëndësishme për tregun.

Aktualisht rreth 359.000 ferma me një madhësi mesatare prej rreth një hektar – shpesh të ndara në parcela edhe më të vogla – mbizotërojnë në fshatrat shqiptare. Ky nivel i lartë i fragmentimit kontribuon drejtpërdrejt në produktivitetin e ulët margjinal, pasi fermerët nuk janë në gjendje të shfrytëzojnë ekonomitë e shkallës në prodhim, logjistikë, informacion tregu dhe menaxhim të njohurive. Një kufizim tjetër i rëndë janë aftësitë e kufizuara të prodhimit, duke përjetësuar përdorimin e inputeve dhe proceseve joefikase dhe duke minuar më tej produktivitetin margjinal të fermave shqiptare.

Aktualisht, 10% e terreneve janë të regjistruara në mënyrë dixhitale, ndërsa 80% janë të regjistruara vetëm në format letre. 10% nuk janë fare të regjistruar. Kjo situatë e bën të vështirë për fermerët aksesin në financim, duke përkeqësuar investimet e pamjaftueshme dhe duke rritur rreziqet që lidhen me kapitalin qarkullues të pamjaftueshëm. Për më tepër, vetëm dokumentet e regjistrimit nuk japin prova të pronësisë për shkak të mospërputhjeve midis regjistrimit dhe të dhënave kadastrale. Kjo mund të rezultojë në pretendime kontradiktore pronësie, duke rritur më tej pasigurinë. Për të adresuar këtë sfidë, është thelbësor, madje i domosdoshëm,  përmirësimi i cilësisë së të dhënave ekzistuese të tokës. Të gjitha të dhënat e tokës bujqësore dhe kadastrale duhet të regjistrohen në mënyrë dixhitale dhe duhet të krijohet një hartë kadastrale dixhitale unike për përdorim nga gjeodetët, agjencitë qeveritare dhe autoritetet komunale. Gjithashtu, fokusimi në trajnimin e një gjenerate të re profesionistësh të tokës në metodat moderne të regjistrimit dhe menaxhimin e qëndrueshëm të tokës do të jetë thelbësor në planin afatgjatë.

Edhe pse sektori i bujqësisë kontribuon me gati 20% në PBB, sipas të dhënave të Bankës Qendrore të Shqipërisë, ai merr më pak se 3% të kreditimit të bankave. Një pjesë e konsiderueshme e popullsisë rurale nuk ka akses në institucionet zyrtare financiare, me më pak se 1/3 që kanë një llogari bankare dhe më pak se 1/5 e ndërmarrjeve më të vogla që kanë një kredi bankare ose linjë kredie. Kapitali qarkullues i pamjaftueshëm çon më pas në cilësi të dobët të farës, mekanizim të kufizuar dhe nivele të ulëta të përdorimit të plehrave për hektar, duke minuar më tej produktivitetin.

Shqipëria gjithashtu nuk ka financim nga të korrat bujqësore dhe nga magazina, dhe mjetet për zbutjen e rrezikut si sigurimi i bujqësisë mungojnë. Krijimi i skemave të garancisë së kredisë dhe instrumenteve financiare alternative, si dhe nxitja e krijimit të tregjeve të sigurimit të të korrave dhe motit mund të zgjerojë aksesin në financa, veçanërisht midis fermerëve të vegjël, duke zbutur rreziqet e kreditit me të cilat përballen huadhënësit bujqësorë.

Procesi i anëtarësimit në BE ka forcuar lidhjet e Shqipërisë me tregjet kryesore europiane, duke zënë 71.5% të eksporteve bujqësore dhe ushqimore dhe 62.4% të importeve. Fatkeqësisht, eksportet bujqësore në vendet e BE-së kanë rënë në terma relativë, ndërsa ato në Serbi dhe fqinjët e tjerë rajonal janë rritur. Tregjet e BE-së zakonisht ofrojnë çmime shumë më të larta se tregjet e Ballkanit Perëndimor, megjithatë eksportet shqiptare në BE mbeten kryesisht të kufizuara në mallrat e përpunuara minimalisht me nivele të ulëta të vlerës shtesë.

Për t’u integruar më mirë në zinxhirët europianë të vlerave bujqësore, Shqipëria duhet të trajtojë sfidat ndërsektoriale, veçanërisht në lidhje me aksesin në tokë, financa, infrastrukturë dhe logjistikë, si dhe pajtueshmërinë me standardet e sigurisë ushqimore dhe kërkesat e certifikimit.

Forcimi i standardeve të ushqimit, sistemeve të certifikimit, gjurmueshmërisë dhe infrastrukturës është thelbësor për anëtarësimin në BE dhe zgjerimin e aksesit në treg. Autoritetet shqiptare duhet të vlerësojnë kërkesat lidhur me eksportin për hortikulturën dhe produkte të tjera ushqimore dhe të përgatisin një plan për të ndërtuar kapacitetin e prodhuesve. Njëkohësisht, ato duhet të rrisin kapacitetin mbikëqyrës të Agjencisë së Sigurisë Ushqimore, të krijojnë laboratorë të akredituar të testimit të eksportit dhe mekanizma certifikimi dhe të investojnë në platforma informacioni për të komunikuar kërkesat sanitare dhe fitosanitare me fermerët dhe palët e tjera të interesuara.

Investimi në infrastrukturën rrugore, përmirësimi i aksesit në zonat rurale dhe përmirësimi i infrastrukturës pas vjeljes në përputhje me kërkesat ndërkombëtare të certifikimit mund të rrisin prodhimin dhe të nxisin diversifikimin. Rehabilitimi i infrastrukturës së ujitjes do të forconte qëndrueshmërinë ndaj ndryshimeve klimatike dhe goditjeve të lidhura me motin. Përmirësimi i proceseve doganore dhe procedurave të tjera kufitare do të reduktonte kostot e eksportit dhe do të rriste konkurrencën e mallrave shqiptare në tregjet e huaja.

Veprimet e politikave dhe ndërhyrjet e suksesshme në katër fusha kyçe mund të nxisin një fazë të re në transformimin strukturor të Shqipërisë në bujqësi. Si për shembull duke adresuar fragmentimin e tokës dhe të drejtat pronësore apo dhe me përmirësimin e aksesit në infrastrukturën e ujitjes dhe transportit. Me rëndësi është dhe përmirësimi i standardeve ushqimore dhe certifikimit së bashku me infrastrukturën përkatëse si dhe forcimi i lidhjeve sektoriale për konkurrencë më të lartë të eksporteve.

Raporti thekson se sektori bujqësor i vendit posedon potencial dhe mundësi të konsiderueshme për të rritur vlerën e shtuar dhe aksesi në segmente fitimprurëse të tregut mund të nxisë flukset hyrëse të kapitalit.

SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.