Ngjarjet globale që shënuan vitin 2022 – Pushtimi i Ukrainës nga Rusia dhe pasojat në botë

Viti 2022 duhej të shënonte fundin e pandemisë së Covid 19 dhe kufizimeve në përditshmërinë e gjithësecilit për t’iu rikthyer sërish normalitetit. Por në 24 shkurt Rusia vendosi të pushtojë Ukrainën në atë që e cilësoi si një operacion special në terren. Një luftë – e cila vazhdon ende – që do të ndikonte në të gjithë globin. Kriza e furnizimit me lëndë të para nga Ukraina dhe me gaz nga Rusia, shkaktuan krizën energjetike në botë. Qeveritë nxituan të merrnin masa për dimrin pas reduktimeve të furnizimeve nga ana e Moskës për shkak të sanksioneve perëndimore ndaj saj për sulmin në Ukrainë. Rritja e vazhdueshme e cmimeve të ushqimeve, energjisë elektrike dhe gazit tronditën ekuilibrat ekonomikë të të gjithë vendeve, në një kohë që banka qendrore europiane shënon rritjet më të larta të normave të interesit përballë inflacionit në rritje. Vendet perëndimore kryesisht nxitojnë të zbulojnë sa më parë burime të energjisë së rinovueshme duke investuar fonde të konsiderueshme por dhe furnizues të rinj për gazin.

Mund të thuhet se për ekonominë globale tetë muajt e parë të vitit që lamë pas u përjetuan me ankth. Nëse në fillim të vitit 2022, parashikimet flisnin pozitivisht, duke synuar një rekuperim të plotë pas vështirësive të mëdha të përjetuar dy vite më parë për shkak të shok-ut ekonomik të shkaktuar nga pandemia e Covid, shpërthimi i luftës në Ukrainë shërbeu si një detonator i një krize të re botërore, pasojat e së cilës ndihen më shumë në nivelin e inflacionit dhe krizën energjetike. Por arsyet e këtij kaosi ekonomik që ka përfshirë të gjithë botën nuk duhen kufizuar vetëm me tensionet gjeopolitike dhe marrëdhëniet mes Rusisë dhe Perëndimit, por ato shtrihen deri në tajvan dhe Kinë.

Përsërisim se viti 2022 nisi me një optimizëm të moderuar: performanca në vitin 2021 ishte shumë pozitive falë një rimëmkëmbjeje të fortë në rritjen e PBB-së pas recesinit të vitit 2020, pasojë e mbylljes së vendeve për shkak të pandemisë së covid. Në muajin janar të vitit 2022, shqetësimet për përhapjen e variantit të ri të Omicron dhe për sinjalet e para të rritjes së inflacionit, shtynë Fondin Monetar Ndërkombëtar që të rivlerësonte lehtësisht në ulje pritshmëritë e rritjes ekonomike për vitin 2022, nga 4.9% në 4.4%: një e dhënë gjithësesi pozitive dhe inkurajuese.

Por 24 shkurti i 2022-shit ishte një dush i ftohtë – dhe tashmë 10 muaj pas pushtimit rus të Ukrainës, u bë e qartë se si një ngjarje në një kuadër gjeografik të kufizuar, pati një impakt të përmasave të mëdha mbi ekonominë globale. Sanksionet ndaj Rusisë, rritja e cmimeve të gazit dhe të naftës, bllokimi i porteve të Detit  të Zi, me rrezikun në rritje për një krizë të lëndëve të para dhe jo vetëm, në të gjithë botën, bashkuar me faktorë të huaj ndaj konfliktit si masat e reja të vendosura nga Kina për kufizimin e infektimeve të reja, kontribuan në krijimin e një stuhie të përsosur me një rishikim progresiv në ulje të vlerave të rritjes për vitin 2022 dhe 2023. Kjo deri në pikën sa për të paralajmëruar mundësinë gjithnjë e më reale të një recesioni të ri.

Këto faktorë kontribuan në ngadalësimin gradual të rritjes ekonomike, si në nivel global, njësoj dhe në shumë rajone të globit. Sipas përditësimit të “Uorld Economic Outlook” të FMN, PBB-ja botërore duhej të ishte rritur vetëm me 3.2% këtë vit – pra 1.2 pikë përqindjeje më pak në krahasim me parashikimet e muajit janar. Eurozona pritej të rritej me 2.6% kundrejt 3.9% të parashikuar në janar, ndërsa Shteteve të Bashkuara të Amerikës iu rezervua një ulje dhe më e fortë, nga 4% në 2.3%, dhe pse shumë ekonomistë paralajmërojnë se Shtetet e Bashkuara të Amerikës po shkojnë drejt një përkeqësimi të fortë që mund të shkaktojë një recesion në vitin 2023. Por nuk është vetëm perëndimi që i frikësohet një ngadalësimi të fortë: Kina përjetoi në 2022-shin një rritje prej 3.3%, një e dhënë shumë negative që për pjesën më të madhe është një vetëdëmtim si pasojë e politikës zero covid të ndjekur nga Pekini por që do të kishte një impakt reflektues dhe në pjesën tjetër të botës. Kjo për shkak të ndërvarësisë që lidh Kinën me ekonominë globale përmes zinxhirëve të mëdhenj të furnizimit.

Me përjashtim të pak fituesve – sidomos vendet e mëdha prodhuese të lëndeve të para që nuk u prekën nga pasoja të drejtpërdrejta ose jo nga lufta në Ukrainë, është e qartë se ekonomia botërore u përball me një situat ëvecanërisht të komplikuar. Për të vendosur drejtimin dhe entitetin e kësaj krize të re i duhej kushtuar shumë kujdes dinamikës së ndjekur nga disa faktorë kyç.

Si për shembull inflacioni

Para së gjithash, shtypja e pedalit të frenave është problem i inflacionit, një enigmë e vërtetë për bankierët qendrorë që ende nuk kanë arritur të gjejnë një zgjidhje. Publikimi i të dhënave të Shteteve të Bashkuara të Amerikës për korrikun kishte dhënë shenja të ndrojtura shprese: inflacioni ra nga 9.1% në 8.5%. Por të dhënat bazë në zonën 6% për disa muaj, dinamika ngjitëse e tregut të pasurive të paluajtshme dhe fuqia e tregut vendas të punës, dhanë një ide të presioneve të vazhdueshme në rritje dhe rrjedhimisht të kompleksitetit të uljes së inflacionit në rrugën drejt objektivit prej 2%, pavarësisht faktit se Rezerva Federale (FED) miratoi rritje të mëtejshme të normave të interesit.

Në Europë, nga ana tjetër, situata është bërë edhe më dramatike nga ndikimi më i madh i goditjes energjetike dhe afërsia me zonën e luftës. Sipas vlerësimit paraprak të Eurostat të publikuar në fund të tremujorit të tretë të 2022-shit, inflacioni në Eurozonë u rrit në 9.1% në gusht  – me rekorde të reja të arritura, për shembull në Gjermani ku shifra e regjistruar në 8.8% ishte më e larta në dyzet vitet e fundit – dhe presionet për kostot e mallrave të energjisë mbetën të larta: +38.3%. Në Mbretërinë e Bashkuar, inflacioni arriti në 10.1%, dhe bankat e investimeve si Citi dhe Goldman Sachs kanë përditësuar së fundmi vlerësimet e tyre për vitin 2023 me skenarë dramatikë dyshifrorë. Banka Qendrore Evropiane dhe Banka e Anglisë kanë një sfidë në dukje të pazgjidhshme vetëm me mjetet e politikës monetare.

Kurset e këmbimit

Përdorimi i levës së normës së interesit paraqet një element të ndërlikimit të mëtejshëm për lidhjen me tendencën e kursit të këmbimit. Shtrëngimi monetar i zbatuar me vendosmëri nga FED prej disa muajsh po ndihmon në fakt në forcimin e ndjeshëm të dollarit, me një efekt të dyfishtë negativ për pjesën tjetër të botës. Para së gjithash për eurozonën: dobësimi i euros, nëse nga njëra anë i bën eksportet në SHBA më konkurruese – me një nxitje të mundshme, për shembull, për Made in Italy e cila tashmë është shumë e fortë jashtë shtetit – në të, importet e inputeve kyçe i bën edhe më të shtrenjta, duke dëmtuar kështu ekonomitë transformuese, si ato italiane dhe gjermane, të specializuara në fazat e ndërmjetme dhe të poshtme të zinxhirit të vlerës. Së dyti, në tregjet në zhvillim, duke ndihmuar në amplifikimin e vështirësive buxhetore të trashëguara nga pandemia në këto vende dhe duke i ekspozuar ato gjithnjë e më shumë ndaj një krize të re borxhi – siç është shfaqur tashmë nga disa, rritja e normave të interesit në dollar mund të shkaktojë një ikje kapitali nga shtete si Sri Lanka dhe Pakistani.

Energjia 

Nëse në Shtetet e Bashkuara inflacioni u shkaktua kryesisht nga rritja e kërkesës nga pandemia – i nxitur edhe nga programet masive të shpenzimeve publike të nisura fillimisht nga administrata Trump dhe më pas nga ajo e Bidenit, në Evropë ai u shkaktua kryesisht nga çmimet – gjithnjë e më të larta – të energjisë. Kjo është padyshim sfida më urgjente dhe më komplekse me të cilën përballet Bashkimi Evropian dhe qeveritë e shteteve anëtare nëse duan të shmangin zhytjen në recesion gjatë vitit 2023. Për të kapërcyer një dimër të vështirë, do të jetë e nevojshme të gjendet një ekuilibër i brishtë ndërmjet objektivave të ndryshme: para së gjithash ulja e çmimeve, që do të ndiqet me politika të përbashkëta, apo masave të natyrës fiskale në nivel kombëtar. Dhe pavarësia gjithnjë e më vendimtare nga furnizimet me gazin rus, i cili është ende i pamjaftueshëm sot, duke pasur parasysh se, për shkak të kombinimit të importeve të energjisë dhe çmimeve shumë të larta, Moska vazhdon të fitojë më shumë se para luftës: një qëllim që duhet arritur duke gjetur furnizues të tjerë dhe duke iu drejtuar, nëse është e nevojshme, racionimit, i cili megjithatë do të ketë efektin anësor të ngadalësimit të ekonomisë. Në afat të shkurtër, rrugët e tjera nuk janë të zbatueshme, edhe nëse kjo padyshim nuk duhet të interpretohet si një justifikim për shpërfilljen e objektivave më të gjera që lidhen me tranzicionin e energjisë dhe ndryshimet klimatike.

Tregtia ndërkombëtare

Një tjetër element për t’u parë me kujdes është ecuria e tregtisë ndërkombëtare. Në gjysmën e parë të vitit 2022 u shfaqën dy elementë. Nga njëra anë, kërcimi rekord në vlerën totale të tregtisë botërore të mallrave dhe shërbimeve  – 7.7 miliard dollarë në tremujorin e parë – nuk u mbështet në terma realë nga rritja e vëllimeve të tregtimit. Prillin e kaluar, ekonomistët e Organizatës Botërore të Tregtisë-së ulën ndjeshëm rritjen e vëllimeve të tregtisë së mallrave për vitin 2022 nga 4.7% në 3% në pritje të rishikimeve të tetorit. Parashikimet e fund vitit dhe treguesit kryesorë konfirmuan dobësinë e vazhdueshme. Nga ana tjetër, raporti i fundit i FMN-së për sektorin e jashtëm theksoi rritjen globale të bilanceve të llogarisë rrjedhëse – shuma e të gjitha suficiteve dhe deficiteve kombëtare – nga 3% e PBB-së botërore në 2020-ën në 3.5% në 2021-shin pas vitesh rënieje. Dhe për këtë vit është planifikuar një zgjerim i ri. Siç theksohet nga institucioni, bilancet më të larta të llogarisë rrjedhëse nuk janë domosdoshmërisht të këqija në vetvete. Por kur këto disbalanca bëhen të tepruara, d.m.th. ato nuk justifikohen nga ndryshimet në bazat ekonomike të vendeve, si demografia, niveli i të ardhurave dhe potenciali i rritjes, dhe nga politikat e dëshirueshme, kjo mund të shkaktojë tensione tregtare dhe masa proteksioniste, me efekte përkatëse në monedha dhe flukset e kapitalit. Për më tepër, në nivel të përgjithshëm, zhbllokimi i porteve në Detin e Zi ishte padyshim një zhvillim pozitiv, i cili ka kontribuoi në uljen e tensioneve, uljen e rreziqeve të fragmentimit tregtar dhe mbi të gjitha frikës së një krizë globale ushqimore. Megjithatë, ka rreziqe për një ngadalësim të mundshëm të mëtejshëm të tregtisë. Së pari, bllokimet e reja në Kinë mund të prodhojnë pengesa të reja përgjatë zinxhirëve të furnizimit; për më tepër, ngadalësimi i ekonomisë dhe inflacioni i lartë mund të ulin kërkesën në Perëndim, duke shkaktuar një ulje të tregtisë.

Tensionet gjeopolitike

Së fundi, nuk duhet të harrohen tensionet ndërkombëtare, të cilat, duke mbetur në plan të dytë, mund të kontribuojnë në rritjen e shkallës së pasigurisë. Lufta në Ukrainë tani duhet të konsiderohet si një “fakt” dhe jo më një variabël endogjen për sistemin ndërkombëtar, por zgjatja në një kohë të pacaktuar e konfliktit dhe efekti i zbehtë i sanksioneve ndaj Rusisë me kalimin e kohës mund t’i japin Moskës kohë për të riorganizuar veten, duke rindërtuar zinxhirët e saj të furnizimit dhe partneritetet ekonomike. Për më tepër, edhe nëse erërat e luftës midis Kinës dhe Tajvanit duket se janë shmangur për momentin, është legjitime të supozohet se tensioni dypalësh do të mbetet i lartë, me efekte potencialisht të rrezikshme për shkak të implikimeve industriale dhe tregtare që e shohin Taipein në qendër të përplasjes së madhe globale për udhëheqjen e gjysmëpërçuesve.

Nëse efektet negative të situatës së vështirë ekonomike që u materializuan në vitin 2022 u zbutën falë valës së gjatë të efektit përcjellës të rimëkëmbjes së rritjes në vitin 2021, në Europë situata u përkeqësua sidomos në dy muajt e fundit të  vitit që lamë pas. Një ngadalësim i mëtejshëm duket i pashmangshëm, edhe nëse intensiteti – deri në një recesion të mundshëm – do të varet nga mënyra se si evoluojnë faktorët e përshkruar në këtë analizë. Problemi kryesor për t’u zgjidhur mbetet ai i energjisë: zgjidhjet e shpejta dhe me kosto të ulët – ekonomike dhe sociale – nuk do të jenë lehtësisht të realizueshme dhe priten parashikime të mëtejshme në rënie për muajt në vijim. Një recesion në Shtetet e Bashkuara të Amerikës do të përfaqësonte një ndërlikim të mëtejshëm në një sistem ende shumë të integruar dhe të globalizuar.

Në fund të fundit, efekti më i rëndë i kësaj krize të re do të ishte kalimi nga ana e ofertës në anën e kërkesës, një rrethanë që nuk kishte ndodhur gjatë pandemisë për shkak të kohëzgjatjes së kufizuar të goditjes dhe ndërhyrjeve masive publike që arritën të mbështesnin bizneset dhe konsumatorët. Vetëm një reduktim i tensioneve gjeopolitike mund të çojë në një ulje të paqëndrueshmërisë dhe pasigurisë që favorizon një normalizim të çmimeve të energjisë dhe lëndëve të para me efektin e stabilizimit të inflacionit.

Gjithsesi na presin muaj të vështirë dhe “të nxehtë”, pavarësisht sezonit.

Çfarë ndodhi me garën globale për naftën në vitin 2022?

Kontratat e së ardhmes së naftës së papërpunuar regjistruan rritje në pjesën më të madhe të vitit 2022, pasi kërkesa për karburante transporti për të udhëtuar u rikthye, ndërsa pushtimi i Ukrainës nga Rusia dhe reduktimet e prodhimit nga vendet më të mëdha prodhuese të naftës në botë dhe aleatët e tyre – OPEC+, krijuan ngërç në furnizim.

Kontratat e së ardhmes së naftës së papërpunuar Brent u rritën mbi 139 dollarë për fuçi në mars pasi Rusia pushtoi Ukrainën, dhe më pas u rrit përsëri pasi blerësit llogaritën pengesat e dy viteve të mbylljes së rafinerisë gjatë pandemisë së Covid 19.

Kina është importuesi më i madh në botë i naftës së papërpunuar dhe kombi i dytë më i madh konsumues i naftës, e dyta pas Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Por në vitin 2022, ndërhyrja e rreptë e qeverisë për të kontrolluar rastet e koronavirusit uli ndjeshëm prodhimin industrial dhe ekonomik, si dhe kërkesën për udhëtime. Sipas vlerësimeve të analistëve, masat e Kinës ulën kërkesën për naftë deri në 30% – 40% në Kinë.

Dimri i Evropës filloi i butë, duke frenuar kërkesën për lëndë djegëse të ndryshme, duke përfshirë distilimet si vaji për ngrohje, që përdoret për prodhimin e energjisë dhe ngrohjen e shtëpive.

Aktiviteti i përgjithshëm ekonomik gjithashtu ra në të gjithë globin, veçanërisht në Kinë, por edhe në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Për të luftuar inflacionin në rritje në të gjithë botën, bankat qendrore miratuan një sërë rritjesh të normave të interesit që synonin të qetësonin ekonominë dhe tregun e punës.

Rritja e normave të interesit rriti vlerën e dollarit amerikan, i cili ushtroi presion mbi çmimet e naftës pasi një dollar forcues e bën produktin më të shtrenjtë për përdoruesit e monedhave të tjera.

OPEC+, i cili përbëhet nga Organizata e Vendeve Eksportuese të Naftës (OPEC) dhe aleatët përfshirë Rusinë, zemëroi Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe vendet e tjera perëndimore në tetor, kur u ra dakord të ulej prodhimi i synuar me 2 milionë fuçi në ditë, ose rreth 2. % e kërkesës botërore, nga nëntori deri në fund të vitit 2023.

OPEC+ tha se uli prodhimin për shkak të një perspektive më të dobët ekonomike, por masa nuk i mbështeti çmimet.

Ndërkohë, prodhimi në SHBA është rritur. Prodhimi i brendshëm është rritur ngadalë, por së fundmi ka arritur në 12.2 milionë fuçi në ditë, më i larti që nga vala e parë e pandemisë së koronavirusit në mars 2020.

Rritja e tregut u shënua pjesërisht nga frika se një sërë sanksionesh të vendosura ndaj Rusisë nga vendet evropiane dhe Shtetet e Bashkuara të Amerikës, do të pengonin furnizimin. Ndërsa prodhimi në Rusi ka rënë, sërish nuk ka rënë aq shpejt sa pritej.

Në fillim të kësaj jave, vendet e G7 dhe Australia vendosën një kufi çmimi prej 60 dollarësh për fuçi për naftën e papërpunuar ruse në det për të penguar mundësinë e Rusisë për të financuar ofensivën ushtarake në Ukrainë. Megjithatë, nafta ruse tashmë po tregtohet me cmim më të ulët, duke ulur shpresat se që kjo lëvizje të prishë tregjet.

Të dhënat e SHBA tregojnë se pozicioni afatgjatë neto i fondeve mbrojtëse në kontratat e naftës bruto Brent është afër nivelit më të ulët gjatë 10 viteve të fundit.

Fondi monetar ndërkombëtar ndërkohë parashikon se lufta në Ukrainë dhe pandemia e Covid peshojnë mbi ekonominë dhe se më e keqja duhet ende të vijë.

FMN paralajmëron për një ngadalësim të rritjes globale, e cila do të zbresë në 2.7%: niveli më u ulët që nga 2001-shi – me përjashtim të krizës financiare globale dhe fazës së pandemisë së Covid. PBB- ja e Italisë vlerësohet në rritje gjatë vitit 2022, por në zbritje për sa i përket vitit t ardhshëm. Dhe Kina ngadalëson: pas +8.1% të 20221-shit, PBB-ja e vendit regjistron vetëm 3.2% në 20220shin dhe 4.4% në vitin 2023.

Pra rritja globale do të ngadalësojë në 2.7%, me 25% mybdësu që rë zbresë nën 2%. 2.7% është profili i rritjes më i dobët që nga viti 2001. Kjo paqyron ngadalësimin domethënës të ekonomive më të mëdha. Për sa i përket luftës në Ukrainë, ajo ka pasur pasoja të rënda ekonomike në Europë me cmime më të larta të energjisë, dobësim të besueshmërisë së konsumatorëve dhe një ngadalësin të aktivitetit prodhues. Por gjithësesi sipas FMN-së, progreset ekonomike po kufizohen dhe si pasojë e Covid.

Ritja ekonomike në Itali regjistroi ngjitje. Pas +6.6% të vitit 2021, PBB u rrit në 3.2% në vitin 2022, ose 0.2 pikë përqindje më shumë në krahasim me vlerësimet e muajit korrik. Por për vitin 2023 FMN zbret parashikimet me 0.9 pikë përqindje, duke paralajmëruar një kontraktim të ekonomisë me 0.2%. Në vitin 2022, Italia shënon një rritje më të madhe ekonomike se Gjermania – 1.5% më shumë dhe se Franca 2.5% më shumë. Vendit i ka ndikuar rigjallërimi i shërbimeve turistike dhe prodhimi industrial në gjysmën e parë të vitit 2022 me një kontribut prej 3.2%. por pritshmëritë janë që të ketë një ngadalësim të fortë në vitin 2023.

Gjithashtu ngadalëson rritja ekonomike gjermane dhe franceze në vitin 2023. FMN vlerëson se PBB-ja e Gjermanisë do të kontraktohet me 0.3% vitin e ardhshëm – minus 1.1 pikë përqindje në krahasim me parashikimet e muajit korrik; pasi shënoi një rritje me 1.5%në vitin 2022.

Franca, nga ana tjetër, shënoi një rritje prej 2.5% këtë vit. Spanja dhe Britania e Madhe po frenohen gjithashtu. Ekonomia britanike do të rritet me 0.3% në vitin 2023  dhe ajo spanjolle me 1.2%. Në përgjithësi, sipas analizave të FMN-së, Eurozona u rrit më shumë se Shtetet e Bashkuara të Amerikës në vitin 2022, por më pas do të ngadalësohet më me forcë vitin e ardhshëm. PBB-ja e Eurozonës vlerësohet se u rrit me 3.1% në vitin 2022, ose 0.5 pikë përqindje më shumë se sa parashikimet në korrik, ndërsa rritja amerikane do të ndalet në 1.6% (-0.7 pikë). Në vitin 2023 situata do të ndryshojë: PBB-ja amerikane do të rritet me 1%, ndërsa eurozona do të shënojë +0.5%.

Kina ndërkohë vazhdon të ngadalësojë. Pas +8.1% në 2021-shin, PBB-ja e vendit u rrit këtë vit me 3.2% dhe vitin e ardhshëm pritet të rritet me 4.4%, përkatësisht 0.1 dhe 0.2 pikë përqindje më pak se vlerësimet e korrikut. FMN-ja rishikoi lart vlerësimet e saj për Rusinë, ekonomia e së cilës u tkurr më pak se sa pritej, pavarësisht – 21.8% në tremujorin e dytë. Në fakt, PBB-ja ruse ra me 3.4% në 2022-shin dhe pritet të bjerë me 2.3% në 2023-shin, një përmirësim nga -6% dhe -3.5% e vlerësuar më parë.

Dorina Kurtaj / SCAN

Material i përgatitur nga portali SCAN TV.
Ripublikimi mund të bëhet vetëm kundrejt citimit të autorësisë dhe burimit origjinal.